Хрватска некоректно ја премолчува бугарската уцена кон Македонија
Хрватска некоректно ја премолчува бугарската уцена кон Македонија
Убава земја, добри луѓе
Малкумина се оние кои не ја знаат таа прекрасна песна на Дадо Топиќ, насловена „Македонија“. Тоа беше поп-рок ода за прекрасната земја и добрите луѓе од југот на тогашната Југославија, а денес независна држава. Таму сонцето вечно сјае, пееше Топиќ, таму се луѓето и земја што јас ги сакам.
Овој голем хит се пее и денес, не само во Македонија, туку и меѓу многубројните љубители на добрата музика. Не треба да напомнам дека седум-осминскиот такт, типичен за македонската народна музика, е во основата на песната со препознатлив екстатичен ритам што децата во музичките училишта сакаат да го повторуваат во недоглед: татети-тате-тате, татети-тате-тате…
Песната ја отсликува идилата на областите со натприродна убавина што може да ја замислат само оние кои навистина биле таму. Исто како што срдечноста на луѓето таму можат да ја знаат само оние што ги посетиле.
Но, историјата на таа земја е се, само не идилична.
Малиот народ трајно својот идентитет и државност трајно ги стекна во форма на република на поранешна Југославија по Втората светска војна, без разлика на историските блесоци и важните битки и настани околу кои денес постојат спорови со соседите.
Како и да е, Македонија, денес Северна Македонија, е држава што својата иднина ја гледа во Европската унија, заедница на европски држави и народи.
Пречки на европскиот пат
Ги читам вестите. Бугарија ја блокира Македонија на патот кон Европската Унија. Ух, се извинувам, Северна Македонија. Ми остана од времето кога таа прекрасна земја го носеше своето оригинално име.
Честопати ме предупредуваа дека треба да ја ословувам според правилата на ОН, Former Yugoslav Republic of Macedonia или Поранешна Југословенска Република Македонија или Поранешна Југословенска Република Македонија.
Имено, и покрај поранешното уставно име Република Македонија, во ОН поради противењето на Грција на тоа име, Македонија, сега Северна Македонија, ја користеше таа референца во меѓународните организации, затоа што тоа беше услов да можат да учествуваат во нивната работа.
И на Македонците им беше мило што го слушнаа името Македонија. А мојот одговор секогаш беше: Хрватска ја призна Македонија под тоа име и јас ќе го користам, па кој е во право, кој не е во ред, сè додека го користат самите Македонци.
Но, сега кога Македонците го сменија името на својата земја во Северна Македонија, треба да се користи тоа име.
Името, и не само името, беше црвената линија за Грците. За нив, Македонците и нивната држава не постојат. Анимозитетот кон соседите е голем. Сепак, ова не спречуваше многу Македонци да одат на грчкото море, како и ни многу Грци редовно да ги посетуваат македонските казина лоцирани долж границата, да негуваат пријателства, да склучуваат бракови.
Последниве години, во неколку наврати ги посетив двете земји, се среќевав со нивните претседатели и високи функционери и имав можност да видам колку недоразбирања има меѓу нив.
Не може да се каже дека за тој антагонизам не придонесоа и самите Македонци.
На Грците сигурно им се крева косата на главите од мега споменикот на Александар Велики и другите великани на грчката историја кои во Македонија беа прогласени, не за антички Грци, туку за Македонци, а Грците тоа го сфаќаа како иредентизам и кражба на идентитет.
Едно време изгледаше дека европската амбиција на Македонија е недостижна, дека државата со владејачката ВМРО и премиерот Груевски е непопустлива и дека нема да има договор со Грција, која навистина бараше многу откажувања, вклучувајќи и речиси деструкција на националниот идентитет на Македонија и на Македонците.
Но, кризата и застојот на европскиот пат, односите меѓу Македонците и Албанците, тензиите, од различни причини, и со Бугарија и со Србија, доведоа до промена на владата.
Социјалдемократите, предводени од премиерот Зоран Заев, постигнаа историски договор со македонските Албанци и Македонија, денес Северна Македонија, е држава која својата иднина ја гледа во Европската унија, заедница на европски држави и народи и членството во ЕУ го постави како главен државен проект.
По долги преговори, Македонија и Грција го склучија т.н. Преспански договор, документ со кој Грција, за да го „одблокира“ отворањето на преговорите меѓу ЕУ и Македонија, изнуди бројни, политички и емотивно многу тешки отстапки од Македонија.
Прво, името на државата беше променето во Северна Македонија. Компромисот за името, за да се избегнат стравувањата на Грција дека малата, 145-та земја во светот и по површина и по број на жители, може да го загрози нејзиниот идентитет или интегритет.
Откако референдумот за прифаќање на Преспанскиот договор пропадна поради малата излезност, Заев, кој знае со каква магија, обезбеди двотретинско мнозинство во Парламентот, со што во јануари 2019 година беше ратификуван Преспанскиот договор и на Северна Македонија и ги отвори вратите на Европската унија кон.
И грчкиот Парламент, и покрај не малиот отпор, го ратификуваше Договорот, па сликата стана идилична.
Северна Македонија исполни се што од неа бараа лидерите на ЕУ, ги задоволи барањата на Грција и се согласија на незамисливото: промена на името на државата, придружувано со низа други услови од идентитетска природа. Но, идила, всушност, немаше.
Опозицијата на чело со поранешниот премиер Груевски, Договорот го нарече предавство и геноцид, а претседателот Иванов одби да го потпише.
Тоа беше тежок товар за Македонците што покажа дека во денешната политика сепак има визионери кои се во состојба да се издигнат над дневнополитичките страсти и рационално да проценат што е добро за државата и општеството.
Премиерот Заев го знаеше тоа.
Како што знаеше дека треба да се решат и внатрешните конфликти, па реши многу отворени прашања со албанската заедница, вклучувајќи го и незамисливиот за десничарските националисти: албанскиот стана втор официјален јазик на Северна Македонија.
Европа како нелојален партнер
Но, тогаш шок.
Европската унија не ги започна преговорите со Северна Македонија како што се очекуваше, иако таа го исполни сето она што Брисел го побара од неа.
Така, Заев поднесе оставка на функцијата премиер, покажувајќи чувство на одговорност кон луѓето на кои им вети европска иднина за возврат на она што го сметаа за жртва.
Неговиот краткотраен наследник Оливер Спасовски сепак обезбеди важна сатисфакција за Македонците.
На 17 март 2020 година, Северна Македонија стана 30-та членка на НАТО.
Се покажа дека граѓаните на Северна Македонија, и Македонци и Албанци, без оглед на проблемите што се појавија, ја поддржуваат европската иднина на својата земја.
На следните избори социјалдемократите го добија Стево Пендаровски за претседател на државата, а на парламентарните избори Заев како старо-нов премиер, двајца политичари кои јасно и без двоумење сакаат европска иднина за својата земја.
По сериозните критики за нелојалноста на Европската унија, дури и од самите членки, Европа сепак реши да продолжи со постапката и одлуката за почеток на пристапните преговори со Северна Македонија повторно беше ставена на дневниот ред.
За тоа свој придонес даде и деловно претпазливата и воздржана хрватска дипломатија.
А тогаш уште еден шок. Бугарија, за која Северна Македонија сметаше дека одамна ги решила историските спорови или барем ги направи политички ирелевантни, го блокираше стартот на преговорите.
Условите што Бугарија им ги поставува на своите културолошки и историски најблиски соседи се скандалозни, вистинска уцена.
Директно или индиректно, Македонците треба да признаат дека се Бугари и дека Македонија во СФРЈ била измислица на комунистите и диктаторот Тито, дека не им постои ни нацијата, ни јазикот.
Како и дека не е вистина оти бугарските трупи во Втората светска војна се бореа на страната на силите на Оската и како такви окупираа дел од Македонија.
Според Меморандумот што бугарската Влада го испрати до сите земји членки на ЕУ, Македонците треба да сфатат дека во тоа време бугарските пронацистички сили само ги ослободувале и штителе своите. И затоа, се разбира, треба да се урне споменикот на партизаните-ослободители од бугарската окупација.
Не знам дали Бугарите биле инспирирани од хрватската пракса во која беа уништени стотици споменици на партизаните и жртвите на фашизмот, од кои некои врвни дела на современата уметност.
Веројатно и тие мислат, како нашите усташофили, дека нивните фашисти, како и усташите, се само патриоти и херои.
Ако некој има зошто, тогаш Македонците сигурно имаат причина да го ценат Тито и поранешната држава Југославија затоа што не им го измислија, туку го прифатија и признаа нивниот национален идентитет и државност.
Ако соседот беше добар и Господ ќе го имаше
Во Далмација шегувајќи се на честите спорови околу семејното наследство, велат дека ако братот беше добар и Господ ќе го имаше.
Македонците сигурно ќе можат да ја парафразираат оваа досетка и, за жал, сериозно да кажат, ако соседот беше добар и Господ ќе го имаше. Мислејќи пред се на Грција и Бугарија, но не заборавајќи ја ни Србија.
Хрватска физички не е сосед на Македонија, но е „сосед на далечина“, поради историјата, но и сегашноста. Не само заради заедничкото живеење во заедничката држава Југославија, туку и заради многубројните пријателства, бракови, соработка од сите видови и, конечно, заради фактот што меѓу Хрватска и Македонија немаше некој значителен спор.
Имаме и македонско малцинство, хрватското малцинство постои во Северна Македонија. Хрватско-македонското друштво за пријателство Тангента е многу активно. Придонес за хрватското општество дадоа многу Македонки и Македонци – лекари, уметници, бизнисмени…
Затоа е жално што Хрватска, за разлика од неколку други членки на ЕУ, не реагираше на Меморандумот, всушност националистички памфлет со кој Бугарија го злоупотребува фактот што е членка на ЕУ и сака да го негира постоењето на етаблирана нација со целосно неприфатливи уцени.
Некои велат дека бугарскиот премиер Борисов фрла мамка во својата јавност за да го сврти вниманието од корупциските скандали. И да е така, тоа е некоректно, неевропско.
Билатералните прашања, посебно оние од историска природа, во никој случај не треба да бидат дел од европските преговори и услови.
Сите историски спорови, доколку ги има, и очигледно ги има, треба да им бидат оставени на историчарите.
Ете по проблемот со Грција, Северна Македонија има проблем и со Бугарија.
Таа исто така имаше проблеми и со Србија и нејзините претензии.
И „соседот на далечина“, Хрватска, засега некоректно молчи. Бидејќи и самата имаше некоректен однос од соседна Словенија и еден вид уцена, што беше поврзана, не со критериумите на ЕУ, туку со билатерални прашања, Хрватска треба да биде принципиелна и да стори се што е можно со цел Северна Македонија да има фер пат на пристапувањето кон ЕУ. Знаеме дека Хрватска сигурно не е од оние земји кои се клучни во донесувањето одлуки за проширувањето, но, секако, јасната поддршка за Северна Македонија би била морално и политички коректна и сигурно и корисна за нашите пријатели Македонци.
Затоа што на ЕУ и се потребни сите земји од Југоисточна Европа, секако, и Северна Македонија.
Автор: Иво Јосиповиќ, поранешен претседател на Хрватска
