Зошто Трамп го присвојува и Панамскиот канал?

Реизбраниот американски претседател Доналд Трамп ги повторува заканите дека ќе ја преземе контролата врз Панамскиот канал, додека панамската влада инсистира дека нивниот суверенитет над водениот пат не може да се доведе под прашање.

Очите на светот повторно се насочени кон тој стратешки поморски премин што ги поврзува Атлантскиот и Тихиот океан. Еве неколку факти за Панамскиот канал:

Кој го изгради Панамскиот канал? 

Трамп сака да го потсети светот дека Соединетите Американски Држави го изградија каналот пред повеќе од еден век и на тој начин доведоа до еден вид револуција во поморскиот сообраќај. Сето тоа е постигнато со огромна цена на човечки животи.

Пред 1914 година, бродовите кои сакале да преминат од Атлантикот до Тихиот Океан морале да тргнат на опасно, повеќемесечно патување низ Јужна Америка. Дури и на современите бродови им требаат околу две недели за да го направат тоа патување, додека за преминот низ каналот им требаат само осум до десет часа.

Трамп неодамна тврдеше дека 35.000 или 38.000 „Американци“ загинале за време на изградбата на Панамскиот канал помеѓу 1904 и 1914 година. И додека илјадници животи навистина биле изгубени за време на изградбата поради маларија, жолта треска, несреќи и други фактори, не е јасно што е позадината на проценката на Трамп.

Официјалниот број на загинати за време на изградбата е околу 5.600, иако вистинскиот број може да биде поголем. Сепак, повеќето од работниците на градилиштето биле од Барбадос. Според Метју Паркер, автор на книгата „Пеколна бездна: Битката за изградба на Панамскиот канал“, бројот на Американци кои загинале за време на изградбата веројатно бил околу 300.

Можно е Трамп да ги помешал животите изгубени за време на обидот на САД да го изгради каналот со претходните, неуспешни француски обиди. Францускиот проект од 1880-тите ги однел животите на 20.000 и 25.000 работници, од кои речиси ниту еден не бил Американец.

Зошто Панама управува со каналот?

САД управуваа со каналот со децении по неговото отворање. Меѓутоа, во 1977 година, претседателот Џими Картер се согласи постепено да ја предаде контролата врз зоната на панамската влада. Договорот предвидуваше дека каналот ќе остане неутрален и отворен за бродови од сите нации. САД исто така го задржаа правото да го бранат од каква било закана.

Во 1999 година, САД го завршија повлекувањето од Панама. Оттогаш, со каналот управува владата во Панама Сити. Трамп неодамна, во прилично неразбирливо тврдење, ги обвини „прекрасните кинески војници“ дека незаконски управуваат со каналот. Панамскиот претседател Хозе Раул Мулино ги отфрли тврдењата како глупости: „Нема кинески војници во каналот“, рече Мулино на почетокот на јануари.

Иако нема индикации за кинеско воено присуство во областа, некои американски набљудувачи изразија загриженост за двете пристаништа, со кои долго време управува филијалата на CK Hutchison Holdings во Хонг Конг, како и за потенцијалните протекувања на податоци. Исто така, соработката на Панама со Пекинг за финансирање на нов мост преку каналот предизвика загриженост во Вашингтон.

Зошто е важен Панамскиот канал? 

Помеѓу 13.000 и 14.000 бродови просечно годишно минуваат низ водната рута долга 82 километри, тврди управата на каналот. Системот овозможува поминување на десетици бродови секој ден, користејќи брани и акумулации напојувани од вештачко езеро за да ги подигне бродовите за околу 26 метри и да ги врати на морското ниво. Бродовите плаќаат за премин врз основа на нивната големина.

САД, а потоа Кина и Јапонија се главните корисници на Панамскиот канал, а речиси 72 отсто од товарот што минува низ каналот доаѓа од или оди до американските пристаништа.

Неодамна управата на каналот поради суша беше принудена да го намали бројот на премини, а во исто време беа зголемени и цените. Во 2024 година, каналот остварил нето добивка од 3,35 милијарди евра.

Бидејќи американската трговија е толку зависна од сообраќајот низ каналот, и економијата го почувствува зголемувањето на трошоците. Во декември, Трамп ја обвини Панама дека наплатува „смешни“ и „прекумерни“ такси, нарекувајќи ги „грабеж“.

Може ли САД повторно да го преземат каналот или да ги намалат цените?

Условите од договорот од 1977 година, потпишан од Картер, предвидуваат дека Панама мора да одржува неутралност, што значи дека нејзината влада не може да наплатува пониски такси за бродовите што превезуваат американска стока. Сепак, можно е притисокот од администрацијата на Трамп да ги намали цените или да го принуди раководството на каналот да се откаже од повисоките давачки за време на следната криза.

Помалку веројатна опција би била воена контрола на каналот преку инвазија на таа централноамериканска земја. Вашингтон веќе го стори тоа кон крајот на 1989 година, кога неговите трупи беа распоредени за да го соборат воениот диктатор и поранешен соработник на ЦИА, Мануел Нориега.

По американската инвазија, панамската влада, поддржана од САД, ја укина војската. Денес, земјата со околу 4,5 милиони жители одржува само мали паравоени сили.

Трамп на почетокот на неделата не ги отфрли воените методи за решавање на проблемите со Панамскиот канал и Гренланд. (Dw)