Режимот во Техеран е потресен, дали му се заканува колапс?

На вториот ден од војната меѓу Израел и Исламската Република Иран, режимот на ајатолахот Али Хамнеи во Техеран беше сериозно потресен. Во израелските напади беа убиени околу дваесет клучни личности во иранската војска.

Таканаречената „Куќа на водачот“, резиденцијата на ајатолахот во центарот на Техеран, опремена со високо софистицирано нуклеарно засолниште, во неколку наврати беше цел на израелски напади, но Хамнеи моментално не е таму. Се верува дека се крие некаде во Машхад, неговиот роден град. Режимот претрпе сериозни загуби. Меѓу убиените беа и некои од најважните луѓе на чело на стратешките структури на земјата.

Тоа се: Хосеин Салами, командант на Иранската револуционерна гарда (ИРГЦ); Мохамед Багери, началник на штабот на иранските вооружени сили; Голамали Рашид, командант на штабот на Хатам Ал-Анбија; Есмаил Кани, командант на силите Кудс на ИРГЦ; и Амир Али Хаџизадех, одговорен за воздухопловната дивизија и стратег на последниот напад врз Израел.

„Режимот се потпираше на овие фигури. Парламентарците во Иран немаат вистинска моќ – генералот на Револуционерната гарда има многу поголемо влијание од претседателот Масуд Пезешкијан. Нападите беа внимателно планирани за да се парализира структурата на диктатурата“, рече Бени Сабти, експерт за Иран од Националниот безбедносен институт во Тел Авив, кој е роден во Техеран, во интервју за „Кориере дела Сера“.

Израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху предупреди дека ако Иран продолжи да убива цивили, Израел ќе возврати со напади врз врвните политички лидери. „Многу од нив веќе се елиминирани. Никој со улога во ИРГЦ не е безбеден, ниту пак сите оние што неодамна беа назначени од Хамнеи. Ова е предупредување од израелскиот премиер до ајатолахот и неговиот најблизок круг: пораката е јасна – вие сте следни на списокот“, додава Сабти.

Ваквите закани го потврдуваат верувањето дека целта на Израел не е само уништување на нуклеарните и ракетните програми на Техеран, туку и дестабилизација на режимот, ако не и обид за негово соборување. Но, ова не е лесна задача, ниту гаранција за ослободување на народот кој живее под јаремот на диктатурата веќе 46 години.

Кој е следен на списокот на Нетанјаху?

Моџтаба Хамнеи, вториот син на иранскиот врховен лидер и негов најверојатен наследник, исто така би можел да биде на „списокот на Нетанјаху“. Тој е безмилосен човек, решен да ја зачува династијата Хамнеи по секоја цена, преку контрола на милициите, безбедносните служби и финансиските канали.

Меѓу најблиските соработници на ајатолахот е Мохамед Багер Галибаф, ултраконзервативец, поранешен командант на Револуционерната гарда, поранешен началник на полицијата и поранешен градоначалник на Техеран. Неговиот политички подем го доведе до функцијата претседател на парламентот. Тој е лојален на линијата на врховниот лидер и е познат и како вешт стратег. Тој беше близок сојузник на легендарниот командант на силите Кудс, Касем Сулејмани, кој беше убиен во Ирак во 2019 година од страна на американската војска по наредба на претседателот Доналд Трамп.

Друг сојузник на Хамнеи е Али Лариџани, поранешен командант на ИРГЦ, поранешен шеф на државната телевизија, поранешен секретар на Врховниот совет за национална безбедност и долгогодишен претседател на иранскиот парламент. Тој се смета за прагматичен конзервативец кој некогаш водеше нуклеарни преговори со Европа.

Најмрачното, но за многу Иранци и најпосакуваното сценарио, би било следната цел на израелските напади да стане самиот ајатолах. Но, ова е исклучително заштитена цел, дури и за агенција како Мосад. Атентатот врз лидерот кој ја води Исламската Република од 1989 година би отворил врата за непредвидливи последици, и тоа далеку надвор од границите на Иран.

Доколку Хаменеи биде убиен, ќе биде инициран процесот на избор на нов врховен верски водач. За тоа е одговорен таканаречениот Совет на експерти, тело составено од исламски свештеници – еден вид иранска верзија на конклава. Моџтаба Хаменеи во моментов се смета за еден од главните кандидати, но не е исклучено дека елиминацијата на неговиот татко би била толку дестабилизирачка што и други центри на моќ во рамките на режимот би се обиделе да ја преземат контролата. Во тој случај, вистинската моќ во Исламската Република би можела да се оддалечи од Канцеларијата на Врховниот водач.

Ова би предизвикало внатрережимски борби и уште поголем хаос во регионот, со оглед на децениите иранско влијание во Ирак, Либан, Сирија и Јемен, каде што Техеран ги вооружува и поддржува локалните милиции.

Кој би ја презел власта ако режимот падне

Ако режимот падне, многумина се надеваат дека улиците повторно ќе се наполнат со демонстранти, како што се случи за време на движењето „Жени, живот, слобода“ во 2022 и 2023 година.

„Една од можностите е воен удар. Фракциите во војската и оние поврзани со иранските олигарси би можеле да ја преземат власта“, вели иранскиот писател и аналитичар Араш Азизи. Сепак, тој предупредува дека во Иран во моментов нема лидер на опозицијата. Секоја форма на спротивставување на режимот е забранета – оние што се осмелуваат завршуваат мртви или во затвор.

„Ниедна опозициска организација или поединец денес нема сила реално да дојде на власт. Спонтано народно востание би можело да ги доведе некои на чело, но тоа во моментов изгледа малку веројатно. Исто така е можно фракција во рамките на режимот, како што се реформистите, да ја преземе контролата и да отвори контакти со Западот“, додава Азизи.

Али Ваез, директор на Проектот Иран во Меѓународната кризна група, влијателен американски тинк-тенк, верува дека не постои одржлива алтернатива на сегашниот режим во Техеран – ниту одвнатре ниту однадвор. Затоа, евентуалниот пад на владата може да доведе само до граѓанска војна или воен удар.

Изненадени и затечени, иранските лидери се притиснати во ќош, но не можат да си дозволат да изгледаат ранливи. Иако подготвуваа одговор на можен израелски напад, веруваа дека имаат време барем до недела – денот закажан за шестата рунда разговори со САД. Но, погрешно пресметаа.

Соочен со длабоко понижување и растечки страв за сопствениот опстанок, режимот се чини дека е турнат кон ескалација. Во сè понапната атмосфера, не е исклучено Техеран да тргне по патот на прикриени напади врз Израел, или, што е уште поопасно, да одлучи да ја забрза својата нуклеарна програма без двоумење, дополнително дестабилизирајќи ја веќе кревката рамнотежа на Блискиот Исток, заклучува анализата на Corriere della Sera.

Извор: Независен.мк