Украина: Колку се веројатни територијални отстапки

Пред средбата меѓу Доналд Трамп и Владимир Путин во Алјаска, главниот фокус е на источна Украина. Големи области таму всушност се контролирани од Русија, што дополнително ги комплицира мировните напори.

Кога американскиот претседател Доналд Трамп и рускиот лидер Владимир Путин ќе се сретнат во Алјаска во петок, двете делегации би можеле да носат мапи кои откриваат сосема различни погледи на Украина: Од перспектива на Вашингтон, Украина е со големина од околу 600.000 квадратни километри. Од перспектива на Москва, Украина е за една петтина помала, бидејќи Русија ги смета источните делови за своја територија

Пред средбата со Путин, Трамп предизвика одредена географска конфузија: тој постојано зборуваше за средба „во Русија“, иако САД ја купија денешната сојузна држава Алјаска од Русија уште во 1867 година. Потоа зборуваше за „размена на територии“ која сака да ја договори меѓу агресорот Русија и Украина.

Меѓутоа, размена не доаѓа предвид, бидејќи Украина во моментов не контролира никаква руска територија: привремената контраофанзива во рускиот Курски регион од август 2024 година е во голема мера завршена. Затоа, Украина нема никаква противтежа што би ја овозможила размената. Поради ова, Украина и нејзините сојузници стравуваат дека Трамп може да бара територијални отстапки од Русија преку нивните глави.

Кои украински територии ги контролира Русија?

Со години, Русија е особено фокусирана на источна Украина: откако таканаречената револуција Евромајдан доведе до соборување на проруската влада во Киев, во март 2014 година руските трупи, кршејќи го меѓународното право, го окупираа Кримскиот полуостров. Русија официјално ја анектираше областа на 18 март, откако таму се одржа лажен референдум. Потоа руските борци ги дестабилизираа двата најисточни украински региони – Доњецк и Луганск. Тука е и Донбас, сливот на реката Северски Доњецк, која се влева во Дон во Русија.

На 21 февруари 2022 година, Русија призна две „народни републики“ на територијата на украинските региони како независни држави. Три дена подоцна, Москва ја започна својата голема инвазија. Додека Украина во најголем дел успеа да ги потисне напаѓачите на север во првите месеци од војната, Русија ги стави под своја контрола и другите области на исток со огромна воена сила. Покрај Доњецк и Луганск, тоа беа двата југоисточни региони Запорожје и Херсон – кои Русија не ги контролира целосно до денес.

Во сите четири области, Русија организираше нови лажни референдуми во септември 2022 година, кои наводно требаше да ја потврдат желбата на населението да се приклучи кон Руската Федерација. Спротивно на тоа, сегашниот извештај на Советот на Европа зборува за насилство и принудни мерки против цивилите. Оние кои одбиваат да прифатат руско државјанство повеќе немаат пристап до социјални, образовни и здравствени услуги, се наведува во извештајот.

Големото значење на Донбас

Геополитички, овие области се важни за Русија: Донбас има јаглен и руди, поради што регионот е важен центар на челичната и хемиската индустрија. Во иднина, ретките земни метали, за кои се сомнева дека постојат во земјата и кои се неопходни за производство на бројни технолошки добра, ќе продолжат да играат улога. Покраините претставуваат и копнен мост кон Крим, додека Украина во моментов повеќе нема пристап до Азовското Море.

За Украина, Донбас, кој во моментов е бојно поле, доби и воено значење од 2014 година: тука е изграден таканаречениот „појас на тврдините“, најважната линија на одбрана досега. Русија контролира големи делови од Донбас, но досега не успеа да го пробие „појасот на тврдините“.

Огромен ѕиден плакат на кој пишува „Ние сме рускиот Донбас“ стои на зграда во ДоњецкОгромен ѕиден плакат на кој пишува „Ние сме рускиот Донбас“ стои на зграда во Доњецк

Во разговорите меѓу САД и Русија, според извештаите, неодамна повеќепати се зборуваше за територијалните отстапки, при што Русија наводно бара целосна контрола врз Доњецк и Луганск и ветува враќање на Херсон и Запорожје за возврат. Американскиот институт за проучување на војната напиша во анализа: „Украина би била принудена да се откаже од ‘појасот на тврдини’ (…) – без гаранција дека борбите нема да продолжат“.

Два устава, но само еден меѓународен закон

По лажните гласања, Русија ги прогласи анектираните украински територии во својот Устав за своја државна територија. Поништувањето на овој чекор би било поврзано со правни и политички пречки – и веројатно би се сметало за пораз од страна на руското население.

Во исто време, дури и украинското раководство не може само да одобри откажување од територии: претседателот Володимир Зеленски повеќепати го аргументираше членот 133 од украинскиот Устав, во кој источните и југоисточните региони се експлицитно наведени како дел од државата. Постои посебен дел за Крим кој делумно му дава самоуправа. Какво било откажување од територија е, исто така, исклучено со членот 2, кој вели: „Територија на Украина во нејзините постојни граници е неделива и неприкосновена“. Територијалните промени можат да бидат одобрени само на државен референдум, меѓутоа, уставните промени се дозволени само кога воената состојба е суспендирана.

Припадници на Слубата за брза помош во Запорожје пренесуваат на лежалка лице повредено во руски воздушен нападПрипадници на Слубата за брза помош во Запорожје пренесуваат на лежалка лице повредено во руски воздушен напад

Уставите на Русија и Украина, значи, се во директна спротивност еден со друг кога станува збор за спорните територии. Меѓутоа, од гледна точка на меѓународното право, работата е јасна: правниците го сметаат рускиот напад, како и сите лажни референдуми, за спротивни на меѓународното право.

Што НАТО подразбира под признавање

Во оваа комплицирана ситуација, генералниот секретар на НАТО, Марк Руте, се погрижи за поголема возбуда: „На пример, во иден договор“, рече Руте на американската телевизиска мрежа Си-Би-Ес, би можело да се признае дека Русија „де факто контролира дел од територијата на Украина “. Дали НАТО би прифатил предавање на украинска територија и со тоа присилно поместување на границите во непосредното соседство?

Западот „никогаш не би можел да го прифати ова во правна смисла“, рече Руте. За него, само „де факто признавање“ е прифатливо. Како споредба, Руте посочи на ставот на САД кон балтичките држави од 1940 до 1991 година: Во тоа време, Естонија, Латвија и Литванија беа под советска окупација . Иако САД го прифаќаа ова во пракса, тие одржуваа дипломатски контакти со противниците на окупацијата. (Dw)