Како европските армии регрутираат млади луѓе

Во 2011 година Германија го укина задолжителниот воен рок. Сега сојузната влада воведува „нова воена служба“ која за пример го зема шведскиот модел со пополнување прашалници и првично ќе се заснова на доброволно учество. Сепак, од 1 јули 2027 година сите мажи од генерацијата ќе бидат повикани на задолжителен медицински преглед, додека жените доброволно може да се пријават за истиот. Секој што ќе се пријави за воен рок во Бундесверот мора да помине процес на аплицирање и да добие статус на „привремен војник“. Со тоа регрутите се во подобра финансиска положба отколку во претходната форма на доброволно служење воен рок, а со бонусите треба да стане попривлечно и долгорочното служење војска.

Моделот содржи опција за задолжителен воен рок – доколку се влоши безбедносната ситуација или бројот на доброволци биде премал, сојузната влада може да издаде подзаконска одредба со одобрение на Бундестагот за воведување задолжителен воен рок. Затоа, системот за регистрација ќе се реактивира, дигитализира и модернизира.

По отслужувањето, младите мажи (и жени) остануваат врзани за армијата преку редовна служба како резервисти. За целите на НАТО ова е од централно значење. Бундесверот на ваков начин сака да ги затвори кадровските празнини.

Франција – лесна форма на воен рок, силна резерва

Франција ја укина традиционалната регрутација уште во 1996 година, во време на претседателот Жак Ширак. Претседателот Емануел Макрон во 2019 година ја воведе „Националната универзална служба “ која се состои од едномесечна програма за млади на возраст меѓу 15 и 17 години, која е делумно воено организирана, но вклучува и социјални и граѓанска содржини.

Во земјата постојано се зборуваше за општа обврска за служење, која лично Макрон ја најави во 2018 година. Но, сега е јасно дека служењето останува доброволно. Ниту средствата ниту политичката поддршка се доволни за негово воведување на голема врата. Париз, наместо тоа, се фокусира на проширување на резервистите. Од сегашните 40 илјади бројот треба да скокне на 80 илјади војници, а професионалната војска брзо да се зајакне за случај на нужда.

Велика Британија – професионална армија со резервисти како тампон

Воениот рок беше укинат во 1960 година. Велика Британија оттогаш се држи до концептот на професионална војска. Но, традиционалниот модел страда од хроничен недостиг на регрути. Воените аналитичари предупредуваат дека враќање на воен рок не е ниту ефикасн, ниту практично изводливо. Наместо тоа, проширувањето на резервните сили, според нив, е поразумен одговор на зголемените безбедносно-политички предизвици.

Полска – резервисти, територијална одбрана и воена обука

Полска во 2008 година го укина воениот рок, но од почетокот на руската инвазија врз Украина земјата се вооружува помасовно од која било друга земја од ЕУ. Се очекува до 2035 година полската војска да порасне на 300 илјади војници, а покрај тоа да има 50 илјади војници од новоформираната територијална одбрана.

Втор столб се резервистите. Знаењето на поранешните регрути систематски се освежува, а нови регрути се обезбедуваат преку краткорочни обуки. Полска исто така воведува воено образование во училиштата. Во повеќе од 200 „воени подготвителни класови“, млади луѓе на возраст над 14 години учат маршеви, имаат вежби за стрелање и дисциплина. За армијата ова е извор на млади регрути, а за државата инструмент за патриотско воспитување.

Шведска – задолжителна служба за контингенти

Укината во 2010 година, вратена во 2017 година. Во Шведска сите 18-годишници мора онлајн да се регистрираат со лични податоци. Еден дел од нив потоа добива покана за регрутација. На годишно ниво армијата одредува колку регрути се потребни – вообичаено меѓу пет и десет проценти од генерацијата. Овој контингент мора да служи војска, тоа се однесува на мажи и жени. Доброволците имаат поголеми шанси да бидат регрутирани. Оние кои не сакаат да служат, не секогаш имаат избор. Од 2023 година повторно е на сила цивилна служба за оние кои нема да завршат во војската, па може да бидат распоредени во службите за итни случаи или за помош при катастрофи.

Финска – воен рок како столб во општеството

Финска никогаш не го укина воениот рок. Сите мажи на возраст од најмалку 18 години се обврзани да служат, жените можат ако сакаат. Основната обука трае меѓу шест и дванаесет месеци. Околу две третини од една генерација служат воен рок, што е исклучително висока стапка споредено со други европски земји. Финска особеност е колку воениот рок е вкоренет во општеството, па така речиси сите фински мажи важат за резервисти по завршувањето на основната обука и редовно се повикувани на вежби. Земјата со население од 5,5 милиони на тој начин има сила за мобилизирање на повеќе од 250 илјади војници во случај на вонредна состојба. Во Хелсинки системот не само што се смета за воена неопходност, туку и за составен дел од националниот идентитет на Финците.

Норвешка – престижна армија и еднаквост

Од 2016 година Норвешка подеднакво регрутира мажи и жени. Само мал дел се повикуваат на служење, со што воениот рок има одреден престиж во очите на многу Норвежани. Покрај редовната војска, резервистите играат сè поголема улога за пополнување на тесни грла.

Данска – регрутација на жени од 2026 година

Сите мажи на возраст од 18 години и постари имаат обврска да служат воен рок, а од 2026 година ќе бидат регрутирани и жени. Основната обука од четири ќе се прошири на единаесет месеци. Официјално младите луѓе може да бидат регрутирани преку систем на лотарија. Но, со години во Данска има повеќе доброволци отколку што на војската ѝ се потребни луѓе. Често има двојно повеќе пријавени од четирите илјади регрути што се потребни на годишно ниво. Така, регрутацијата во Данска досега е првенствено алатка за притисок зад кулисите. Оние кои сакаат доаѓаат на ред, а тие што не сакаат речиси никогаш не се приморани да служат. Со идното вклучување на жените, ова би можело и да се промени.

Австрија – како порано во Германија

Во Виена воениот рок е на сила без прекини. Мажи на возраст меѓу 18 и 35 години отслужуваат шест месеци воена служба или девет месеци цивилна. Жени може да волонтираат. Дебатата за укинување на воениот рок често се разгорува, но политички е мртва со оглед на геополитичката ситуација. Австрија, која не е членка на НАТО, сè повеќе се потпира на резервистите кои преку редовни вежби се интегрирани во војската.

Латвија – најавено враќање

Во Латвија воениот рок се врати во 2023 година. Сите мажи на возраст меѓу 18 и 27 години мора да служат единаесет месеци, а жените доброволно. Од 2028 година на годишно ниво ќе се регрутираат 7.500 мажи – подеднакво колку и професионални војници. Алтернативна служба е можна, но во државни институции. Латвија регрутацијата и резервистите ги врзува со цел долгорочно да интегрира што е можно повеќе граѓани во безбедносните структури.

Литванија и Украина – воен рок во воен режим

Литванија во 2015 година ја реактивираше воената служба и годишно регрутира околу 3.500 мажи. Тие потоа се дел од резервата и служат како средство за одвраќање.

Украина од 2014 година ја врати регрутацијата, а од руската инвазија во 2022 година сите мажи на возраст меѓу 18 и 60 години може да бидат регрутирани. Милиони Украинци се активирани, милиони други се резервисти.

Грција – воен рок со традиција

Сите мажи на возраст меѓу 18 и 45 години служат дванаесет месеци. Оние кои одбиваат мора да вршат двојна цивилна служба. Причина се тензиите со Турција и ниската стапка на наталитет. Вежбите на резервистите се цврст дел од системот. Грција на тој начин има еден вид народна армија во состојба на готовност.

Турција – пари наместо воен рок

Сите мажи на возраст меѓу 20 и 41 година во Турција мора да поминат најмалку шест месеци воена служба. Посебна карактеристика е т.н. Бедели Ашкерлик, односно по еден месец основна обука, регрутите може да го избегнат преостанатиот дел со еднократна такса, која порано беше еквивалентна на околу 5 илјади евра, но во меѓ време беше повеќепати зголемувана и сега изнесува околу 243 илјади лири, или приближно 6.300 до 6.500 евра. Секој што целосно ќе го избегне воениот рок ризикува парични казни, или дури и затвор. Право на одбивање на воената служба во Турција не постои.

Овој текст првично е објавен на ДВ на германски јазик