Денот кога пропадна гигантот и започна големата економска криза

На 15 септември 2008 година, светот беше сведок на еден од најдраматичните моменти во историјата на модерната економија – банкротот на инвестициската банка Леман Брадерс. Основана во 1850 година, „Леман Брадерс“ беше еден од столбовите на американскиот финансиски систем, со средства вредни околу 600 милијарди долари во времето на колапсот. Овој настан не само што предизвика паника на финансиските пазари, туку и ја предизвика најлошата глобална финансиска криза од Големата депресија од 1930-тите.

Вовед во кризата

„Леман Брадерс“, како и многу други банки, беше длабоко вклучена во тргувањето со хипотекарни хартии од вредност обезбедени со хипотеки, кои беа базирани на хипотекарни кредити со висок ризик – кредити дадени на должници со висок ризик. Како што пазарот на домување цветаше, овие хартии од вредност донесоа значителен профит, но исто така претставуваа огромни ризици. Кога цените на недвижностите почнаа да паѓаат и должниците не ги отплаќаа своите кредити, целиот финансиски систем се соочи со колапс.

Првите знаци на криза веќе почнаа во 2007 година, но „Леман Брадерс“, како и многу други големи финансиски институции, ги игнорираа предупредувањата. До средината на 2008 година, загубите поврзани со хартии од вредност обезбедени со хипотеки и лоши инвестиции почнаа да се натрупуваат, а довербата на инвеститорите во „Леман Брадерс“ нагло опадна.

Потрага за спас

Во неделите пред банкротот, „Леман Брадерс“ очајно бараше излез. Банката се обидуваше да најде купувач за да избегне колапс, но без успех. Разговорите со британската банка „Барклис“ и „Банк оф Америка“ не успеаја бидејќи потенцијалните купувачи бараа владини гаранции, кои американската влада не беше подготвена да ги обезбеди. За разлика од „Беар Стернс“, кој беше спасен претходно истата година преку интервенција на Федералните резерви и продаден на „Џеј Пи Морган Чејс“, „Леман Брадерс“ не доби таква поддршка.

Одлуката ја донесе тогашниот министер за финансии Хенри Полсон, кој веруваше дека спасувањето на „Леман Брадерс“ може да создаде морален ризик – сигнал дека владата секогаш ќе им дојде на помош на големите финансиски институции. Оваа одлука се покажа како контроверзна бидејќи последиците од банкротот беа подалекусежни отколку што некој можеше да предвиди.

Последици од банкротот

Банкротот на „Леман Брадерс“ испрати шок-бранови низ глобалните финансиски пазари. Индустрискиот просек Дау Џонс падна за повеќе од 500 поени во еден ден, додека европските и азиските пазари се соочија со падови и растечки стравови од целосен колапс. Банките престанаа да си позајмуваат пари едни на други од страв од несолвентност, што предизвика криза со ликвидноста.

Владите ширум светот мораа да преземат итни мерки за стабилизирање на финансиските системи. Во САД беше започната програма за спасување на финансискиот сектор од 700 милијарди долари наречена TARP (Програма за помош на проблематични средства), додека Европската централна банка и другите централни банки, исто така, презедоа вонредни мерки за да обезбедат ликвидност и да спречат ширење на кризата.

Долгорочни последици и наследство

Банкротот на „Леман Брадерс“ го симболизираше неуспехот на дерегулираниот финансиски систем и стана силен поттик за реформи. Годините што следеа донесоа усвојување на нови закони и прописи насочени кон зајакнување на финансиската стабилност, како што е таканаречениот Дод-Френк закон во САД, кој имаше за цел да ја зголеми транспарентноста на финансискиот пазар и да ги намали ризиците што ги преземаат банките.

Сепак, иако финансискиот систем се стабилизира, наследството на „Леман брадерс“ е сè уште присутно. Милиони луѓе ширум светот ги загубија своите работни места, заштеди и домови како резултат на кризата. Довербата во финансиските институции беше трајно нарушена, а многумина сè уште ги критикуваат лидерите од тоа време за начинот на кој ја управуваа кризата.

Падот на „Леман брадерс“ не беше само финансиска катастрофа, туку и пресвртница во начинот на кој се гледа на глобалните пазари и ризиците што доаѓаат со прекумерната финансиска слобода. Воведувањето построги регулаторни мерки и промените во политиките за банкарски надзор беа клучни одговори на кризата, но многу експерти продолжуваат да дебатираат дали овие мерки се доволни за да се спречат слични катастрофи во иднина.

Кризата од 2008 година остана потсетник за важноста на одговорното управување со ризици и кревкоста на финансиските системи кои, кога ќе пропаднат, можат да ги соборат цели економии. (Извор: Индекс.хр/превод: независен)