Бајките на Андерсен: Како грдото пајче стана легенда

Неговите бајки, преведени на повеќе од 150 јазици, сè уште се читаат, прераскажуваат и преведуваат и адаптираат за сите медиуми – од сликовници, преку балети, до анимирани филмови.

Роден на 2 април 1805 година во данскиот град Оденсе, Ханс Кристијан Андерсен потекнува од скромно семејство – неговиот татко бил чевлар, а неговата мајка била перачка.

Како дете, тој често бил препуштен сам на себе, повлечен и фантазерски настроен, и развил рана страст кон театарот и раскажувањето приказни.

Како тинејџер, тој отишол во Копенхаген со амбиција да стане пејач или актер. Тој бил сиромашен, често отфрлен, но упорно се обидувал да го најде своето место во уметничкиот свет.

Благодарение на заштитата и стипендиите што ги добил од неколку богати Данци кои го препознале неговиот талент, Андерсен го продолжил своето образование и почнал да пишува – првенствено поезија, патеписи и романи.

Сепак, само бајките, кои почнал да ги објавува во 1835 година, му донеле меѓународна слава.

Тажен крај – и силна поука

За разлика од бајките на  германските браќа Грим,  кои повеќе беа вкоренети во фолклорот, бајките на Андерсен беа оригинални, честопати инспирирани од неговиот внатрешен свет.

„Малата сирена“, „Снежната кралица“, „Девојчето со кибритчиња“, „Грдото пајче“, „Новиот костум на царот“, „Оловниот војник“ и многу други не се само приказни за чуда и магија, туку и за човечкото страдање, осаменоста, надежта, љубовта и достоинството.

Во неговите бајки, предметите имаат чувства, животните размислуваат, а децата се соочуваат со длабоки егзистенцијални прашања. Често имаат тажен крај.

Андерсен не пишувал за да ги забавува децата, туку да го изрази она што често не се кажува: дека светот не е секогаш фер, но дека убавината може да опстои дури и во болка.

Многу современи автори и психолози препознаваат автобиографски елементи во неговите бајки. Ликовите кои се отфрлени, погрешно разбрани, нежни во еден немилосрден свет, честопати потсетуваат на самиот Андерсен, кој целиот свој живот се борел со чувството на изолација, поради неговото социјално потекло и лични несигурности.

Андерсен не пишувал исклучиво бајки. Тој бил и поет, драматург и патописец, а неговата патеписна книга „До Шпанија“ е доказ за неговата генијалност и љубопитност.

Сепак, светот најмногу го памети како писател на бајки. Веќе во 19 век, неговите раскази ги освојувале читателите во Англија, Франција и Германија, а до крајот на својот живот, Андерсен бил почитуван низ цела Европа, примен на кралските дворови и на собирите на интелектуалната елита.

Тој оставил зад себе повеќе од 150 бајки, од кои многу станале класични дела на светската литература.

Наследство кое трае

Во Данска, Андерсен е национална икона. Неговиот роден град Оденсе има музеј посветен на неговиот живот и дело, додека Меѓународниот ден на детската книга, кој се слави секоја година на 2 април, е денот на неговото раѓање.

Неговите бајки инспирираа бројни филмски адаптации – од Дизни до европски филмови и театарски претстави. „Малата сирена“, на пример, сè уште стои како симбол на данската престолнина, во форма на познатата статуа на брегот на Копенхаген.

Но, вистинската вредност на неговото дело лежи во фактот дека нема генерација која не плачела или не сонувала со неговите приказни. Андерсен создаде јазик на емоции што секој го разбира – без оглед на возраста, нацијата, образованието или времето во кое живее.

Век и пол подоцна

Денес, 150 години по неговата смрт, приказните остануваат водичи низ сложените патеки на детството, но и потсетници за возрасните да го негуваат капацитетот за чудење, сочувство и имагинација.

Во време кое сè повеќе фаворизира брзина, површност и иронија, Андерсен нè потсетува дека чувствата се сериозна работа и дека емпатијата е една од најголемите доблести. (dw)