Би-Би-Си: Трамп ги манипулира судовите како ниеден друг американски претседател во историјата

ТРАМП ги користи судовите за да ја зајакне својата моќ и ја менува улогата на претседателот како никој друг, анализира Би-Би-Си.

На денот кога поротата разгледуваше 34 обвиненија против Доналд Трамп за прикривање на плаќањето на порно актерката Сторми Даниелс, се чинеше дека чекањето ќе трае со часови. Но, потоа одеднаш пристигна веста – поротата се враќаше со пресуда. „Виновен… виновен… виновен“, дојдоа одговорите, а Доналд Трамп стана првиот поранешен американски претседател осуден за кривично дело.

Тоа беше кулминација на месеци правен притисок врз Трамп – четири кривични судења, неколку граѓански тужби и политички удар од сите страни. Но, една година подоцна, во пресрет на нови избори, работите се сменија. Трамп ги користи судовите за да ја зајакне својата моќ, обликувајќи го Врховниот суд по свој вкус и ограничувајќи ја моќта на судиите кои би можеле да ги блокираат неговите одлуки.

Клучни пресуди во корист на Трамп

Три неодамнешни одлуки на Врховниот суд на САД значително ги проширија претседателските овластувања: претседателите и поранешните претседатели сега уживаат широк имунитет од гонење, на Трамп му е дозволено повторно да се кандидира и покрај обидот за поништување на резултатите од изборите во 2020 година, а окружните судии беа ограничени во нивната способност да ги блокираат претседателските одлуки на национално ниво.

Овие судии – особено оние кои претходно ги суспендираа одлуките на Трамп за имиграција или безбедност – сега се под оган од администрацијата која го оспорува нивниот легитимитет и ги игнорира нивните одлуки.

„Окружните судови се нападнати како никогаш досега“, вели Џон Е. Џонс III, поранешен судија и републикански назначен, кој сега е претседател на колеџот Дикинсон.

Реторика што охрабрува закани против судиите

Трамп јавно ги нарекува судиите „лудаци“, „чудовишта“ и „мразители на Америка“. Неговиот адвокат, Стивен Милер, отиде подалеку и ги обвини судиите дека претставуваат „судска тиранија“.

Ваквата реторика не помина без последици – според Министерството за правда на САД, повеќе од 400 закани се регистрирани против речиси 300 судии во првата половина од оваа година, повеќе отколку во целата 2022 година.

Судијката Ненси Гертнер, поранешна федерална судијка, вели дека нејзините колеги добиле смртни закани откако ги блокирале претседателските извршни наредби. Судијката Естер Салас, чиј син беше убиен во инвазија на домот во 2020 година, рече дека нејзините колеги оваа година добиле лажни нарачки за пица на име на нејзиниот покоен син – честопати придружени со закани.

„Ваквата реторика им дава зелено светло на оние кои мислат дека треба да ја земат правдата во свои раце“, предупредува судијката Салас.

Наредби за брзи решенија од претседателската маса

Трамп потпиша 26 извршни наредби во своите први денови на функцијата во 2017 година, а само во првите шест месеци од 2024 година, тој издаде повеќе од 140 – повеќе отколку што издаде претседателот Џо Бајден за четири години. Наместо законодавна акција преку Конгресот, Трамп сè повеќе се потпира на наредби за брзи решенија кои, иако се законски, честопати ги тестираат границите на Уставот.

Критичарите велат дека Трамп ги заобиколува демократските механизми и ги користи претседателските овластувања за да спроведува идеолошка агенда. Оние кои му се спротивставуваат – судии, адвокати или Конгрес – стануваат мета на напади.

Врховниот суд, кој доби солидно конзервативно мнозинство за време на мандатот на Трамп, сега дава правна поддршка на многу од неговите потези. Но, пониските судови продолжуваат да се спротивставуваат – во последните недели, неколку судии ги блокираа наредбите на Трамп за азил и автоматско државјанство за деца родени во Соединетите Држави од странци.

Борбата за рамнотежа на моќта

„Претседателот Трамп се обидува да ја поткопа рамнотежата на моќта и да го ослабне системот на проверки и рамнотежи меѓу трите гранки на власта“, вели Лоренс Трајб, истакнат професор по уставно право на Харвард. Тој тврди дека Конгресот повеќе не го контролира претседателот, а судовите се борат да го одржат својот авторитет.

„Имаме уставна криза. Системот е неурамнотежен“, предупредува Трајб.

По скандалот Вотергејт во 1970-тите, Конгресот се обиде да ги ограничи овластувањата на претседателот. Но, многу од промените се потпираа на политички норми – објавување на даночни пријави, избегнување на судир на интереси – што Трамп не ги почитуваше. Сега, со поддршка на Уставниот суд, тој ги поместува границите уште повеќе.

Што се случува кога претседателот го игнорира судот и последиците за иднината

Иако тврди дека ги почитува судовите, Трамп веќе покажа знаци на игнорирање на судските наредби. Во случајот со депортиран Салвадорец, администрацијата на Трамп ја одложи наредбата на Врховниот суд за два месеци, а тогашната јавна обвинителка Пам Бонди отворено изјави: „Тој нема да се врати во нашата земја“.

Претседателот, се разбира, има право на жалба и извршни овластувања, но ако одлучи да го игнорира судот, неговите опции за санкционирање се ограничени – тој може да биде запрен само од гласачите на изборите или од Конгресот во процесот на импичмент. Трамп веќе преживеа два импичменти.

Иако Трамп постојано нагласуваше дека го почитува судскиот авторитет, неговите помошници, како што е граничниот службеник Том Хоман, велат дека не се заинтересирани за пресудите: „Нема да застанеме, не ме интересира што велат судиите“.

Во ситуација кога претседателот ги користи судовите за да ја зајакне својата моќ, а судството е нападнато и делегитимизирано, американската демократија влегува во непознатото и опаѓа.

Битката меѓу претседателските овластувања и судската контрола сè уште трае, а нејзиниот исход би можел трајно да го промени американскиот политички систем.