Дали Клеопатра била црна? Египќаните бесни на Нетфликс

Серијата на Нетфликс „Кралицата Клеопатра“ предизвикува протести во Египет – затоа што главниот лик го игра црна актерка. Се водат дискусии за историската точност, уметничката слобода и високата африканска култура.

Современите прикази на историски личности ја обликуваат нашата идеја за тоа како би можел да изгледа еден човек. Уште од нејзината улога во оскаровецот „Клеопатра“ од 1963 година, Елизабет Тејлор се смета за логичен портрет на египетската кралица и тоа ретко се доведува во прашање.

Никој не знае како навистина изгледала Клеопатра. Таа владетелка има македонско-грчко потекло преку нејзиниот татко Птоломеј XII, но етничкото потекло на нејзината мајка е нејасно.

Нетфликс сега носи сосема нов имиџ на египетската кралица. Документарниот серијал од четири дела „Кралицата Клеопатра“ може да се гледа на платформата за стриминг почнувајќи од денеска, 10 мај, но дискусиите за него траат со недели. Зошто? Главната улога ја игра Британката Адел Дејмс – црна актерка.

Идентитетот на Египет – „избришан“?

Поделбата на улогите во Египет предизвика протести и галама низ светот. Египетскиот адвокат Махмуд ал Семари поднесе тужба против Нетфликс: стриминг-мрежата мора да биде блокирана, бидејќи доделувањето на улогата на Клеопатра на црна жена „го искривува и брише идентитетот на Египет“.

Нему му се придружија и историчари, меѓу кои и истакнатиот египтолог и поранешен министер за антиквитети Захи Хавас: „Клеопатра била Гркинка, што значи дека имала светла, а не темна кожа“.

Се вклучи и египетското Министерство за антиквитети, кое издаде опширно соопштение цитирајќи експерти кои пак се согласија дека Клеопатра има „бела кожа и хеленистички карактеристики“. За Мостафа Вазири, директор на египетскиот совет за антиквитети, прикажувањето на познатата кралица како црна не е ништо повеќе од „искривување на египетската историја“. И тоа не е ништо расистичко, вели тој, тие „ја бранат историјата на кралицата Клеопатра, која е важен дел од историјата на древниот Египет“.

За што всушност се работи? 

Зачувани се прикази на Клеопатра VII, родена во 69 година пред новата ера. Нејзиниот лик е на монета кована во Александрија во 51 п.н.е., но и на паричка од палестинскиот Аскелон од 49 п.н.е. Берлинската колекција на антиквитети има биста направена помеѓу 50 и 26 година пред новата ера и е многу слична на приказите на монетите. Сепак, историското наследство не дава никакви информации за бојата на кожата.

Поверојатно е дека Клеопатра повеќе личела на Адел Џејмс отколку на Елизабет Тејлор, напиша Тина Гарави, режисерка на серијата „Кралицата Клеопатра“ во напис за филмскиот магазин „Вараети“. Очигледно е, додава таа, дека белата боја на кожата и дава на фигурата посебна вредност, „а за некои Египќани се чини дека е многу важна“.

„Креативна одлука“

Гарави укажува дека семејството на Клеопатра живеело во Египет 300 години пред нејзиното раѓање. „Дали Клеопатра беше црна? Не го знаеме тоа со сигурност, но можеме да бидеме сигурни дека таа не била бела како Елизабет Тејлор.„Режисерката повикува и на дискусија за „интернализираната надмоќ на белците со која Холивуд нè индоктринира“.

Самиот Нетфликс го опишува изборот на Адел Џејмс за улогата на Клеопатра како „креативна одлука“ што треба да се сфати како „почит кон вековната дебата за етничката припадност на владетелот“ и мултикултурното население на Египет во тоа време.

Што вели науката, а што културата? 

Дебатите за Клеопатра, која починала пред повеќе од 2.000 години, го окупираат човештвото. Користејќи сложени реконструкции и форензички процедури, научниците се обиделе да истражат како би можел да изгледа владетелот.

Многу поголемо внимание привлекуваат проектите од областа на културата. Така можеа да се слушнат критиките кога Анџелина Џоли требаше да ја глуми Клеопатра во филмска адаптација која во меѓувреме беше откажана. Така е и со филмот што следната година треба да пристигне во кината, во кој египетскиот владетел го игра израелската актерка Гал Гадот. Инаку, таа иронично искоментира за Би-Би-Си на арапски: „Ако сакате да се држите до фактите, Клеопатра била Македонка“. Баравме македонска актерка и не ја најдовме“.

Во случаите на тие два филма, обвинението беше дека за улогата на не-бел лик се бирале бели актерки. Во случајот со серијата „Кралицата Клеопатра“, сега е сосема обратно. Значи, две контрадикторни изјави за еден ист лик.

Длабоките корени на дебатата за Клеопатра 

„Не сме често во ситуација да гледаме или слушаме приказни за црните кралици“, ја цитира Нетфликс продуцентката на сериите Џејда Пинкет Смит, сопругата на Вил Смит. Пристапот до историски значајните жени е тежок, но важен, бидејќи тие се, вели тој, „рбетот на африканската нација“.

Дебатата околу Клеопатра има длабоки корени. Таа е „претставник на египетската висока култура и симбол на нејзиното влијание врз Грција, а со тоа и врз појавата на западната цивилизација“, напиша Гезине Кригер, професорка по модерна историја и неевропска историја на Универзитетот во Цирих, во својата статија. „Моја Африка? Црната Клеопатра во современите дебати“.

Црното наследство на човештвото 

Спорно е кому му припаѓа таа вредност: „африканска висока култура или „истурената станица“ на Европа на африканскиот континент“. Поделбата на актерите во американската серија „Кралицата Клеопатра“ не настанала од уметнички каприц, таа зборува ни помалку ни повеќе од црното наследство на човештвото.

Гезине Кригер пишува дека црнците во САД, прво за време на ропството, а потоа по ослободувањето, првенствено биле претставени како предмети, „како дел од историјата на еманципацијата и напредокот на белите“. Осврнувајќи се сега на Клеопатра и африкански Египет, црнечката заедница „не само што има што да придонесе за американската историја, туку во одредена мерка стои на почетокот на сопствената цивилизација“.

Тековната дискусија е исто така неверојатна бидејќи прашањата за бојата на кожата и „расата“ не играле никаква улога во античките времиња. Во меѓувреме, главната актерка Адел Џејмс релативно мирно одговори на критиките, пишувајќи на Твитер: „Ако не ви се допаѓа актерската екипа, не ја гледајте серијата“.

Извор: дв