Ден на мирот во време на војни: Зошто Меѓународниот ден на мирот во 2025 е поважен од кога било

Меѓународниот ден на мирот се одбележува секоја година на 21 септември, како глобален потсетник дека мирот не е само цел, туку и итна обврска за сите луѓе, без оглед на граници и идеологии. Воспоставен од Обединетите Нации во 1981 година со единствена резолуција на Генералното Собрание, овој ден има за цел да ги обедини луѓето и нациите во посветеност кон „култура на мир над секакви разлики”.

Но, во годините што следеа, и особено во 2025 година, светот сведочи растечки број на конфликти, кршење на човековите права и загрозени хуманитарни ситуации. Мирот кој сите го посакуваме се чини како далечен сон, а состојбите повлекуваат сериозни прашања — дали нашите меѓународни институции, водечки лидери и глобалната заедница навистина го ставаат мирот над интересите на моќ и суверенитет?

Зошто светот е далеку од мир — состојбата во 2025

Според извештаите на аналитичките центри и Обединетите нации, 2025 година донесе сериозни предизвици за мировната стабилност:

Многу високи прогнози за конфликти — The Council on Foreign Relations предупредува дека оваа година е една од најризичните за глобалната безбедност, со повеќе потенцијални и тековни конфликти што имаат големо влијание.

Веќе се продолжуваат големи и разорни војни: Русија‑Украина, Израел‑Хамас / Газа, а нестабилностите се шират и во други региони како Блискиот Исток, Африка и Југоисточна Азија. Војната во Украина, која започна со руската инвазија во февруари 2022, веќе навлезе во годините на многу болно јавно страдање, разурнати градови, милиони раселени и огромни човечки и инфраструктурни загуби.

Во Газа, конфликтот предизвикан од нападот на Хамас на Израел од 7 октомври 2023 доведе до брутални нападни операции, огромен број жртви, ширење на хуманитарна криза, затворени премини, глад и страв.

Во 2025, бројот на државно-базирани конфликти и војни е еден од највисоките во последните децении. Според анализите, постојат повеќе од 50 државни конфликти глобално, без да се сметаат оние со нејасен статус, внатрешни конфликти или насилство на границите.

Украина и Газа

Конфликтот меѓу Украина и Русија не само што предизвикува големи човечки страдања, туку и меѓународни тензији кои се шират преку влијание, санкции, енергетски кризи и всушност можност за ескалација со употреба на нови технологии и стратешки средства.

Нуклеарната поддршка, ризикот на оштетување на нуклеарни електрани, и веројатноста за ширење на конфликтот во регионот прават Украина еден од најголемите тестови за тоа како светот ќе ја одбрани идејата за мир и меѓународно право.

Конфликтот во Газа продолжува да се развива со голема жестина: воздухни напади, офанзиви на земја, огромни цивилни жртви, распоредување на население, недостиг на храна, вода, лекови. Последните операции предизвикаа масовно хуманитарно страдање. Иако имаше иницијативи за прекин на огнот и посредување, тие се краткорочни, често се кршат, и не го решаваат коренот на конфликтот.

НАТО‑граници под притисок: Дронови, воздушни нарушувања и растечки ризици

Во текот на 2025 година, состојбата на источните граници на НАТО се закомплицираше, со повеќе инциденти што го зголемуваат ризикот од ескалација — не само помеѓу Русија и Украина, туку и директно на територијата на НАТО. Особено тревожни се случаите со дронови и воздушни нарушувања во Полска и Литванија.

Литванија на 28 јули објави дека дрон од Русија (гербера-дрон со експлозив) влегол во нејзиното воздушно пространство од Белорусија, носејќи околу 2 килограми експлозив, и паднал во воена вежбовна област. Нападот ја вознемири Литванија бидејќи е дел од пошироко зголемен број на дрон-инциденти покрај нејзините источни граници.

Во Полска, неодамна, беа соборени неколку руски дронови кои влегле во воздушното пространство на земјата додека се одвивала воздушна офанзива на Русија против Украина, близу полската граница. Полската влада го окарактеризира инцидентот како провокација.

Латвија, исто така, по овие инциденти со дронови кои преминале во Полска и Белорусија, затвори дел од своето воздушно пространство долж источната граница, за да ги контролира неовластените летови и да му даде простор на НАТО патролите и воздушната одбрана.

Владата на Литванија официјално побара од НАТО засилување на воздушната одбрана на источната граница, нагласувајќи дека ваквите дрон‑напади не се локален проблем – туку прашање на безбедност за целата алијанса.

Овие настани не се само поединечни провокации; тие се дел од тренд на „спиловер“ — каде што војната во Украина и поврзаните операции (дронови, воздушни напади, меѓудржавни нарушувања) се шират надвор од границите на директен конфликт. Ова создава сериозна закана за НАТО државите-членки, бидејќи е поголема веројатноста за директна конфронтација — ако НАТО земја треба да реагира против воздушен напад или дистанциран дроном рушење. Има потреба од засилена и координирана одбрана — воздушната одбрана, детекција, раните предупредувања, заеднички механизми меѓу земјите-членки стануваат клучни и постои и политички ризик — доколку овие инциденти не бидат соодветно санкционирани или пресретнати, може да се чувствува слабост или неодлучност, што може да ги охрабри покрупните провокации.

Пацификот: нови тензии и ветување за мир?

На Пацификот, иако нема потегнати отворени војни со голем интензитет како во Европа или Блискиот Исток, тензиите во регионот се значајни — според “Conflicts to Watch in 2025”, можни се конфликти поврзани со територијални спорови, одбрана на островски држави, влијанија на големи сили како Кина.

Мирот како прашање на опстанок

Денеска светот се наоѓа на крстосница, на едната страна е можноста за доградување на мирот, за зајакнување на меѓународните институции, правда, човекови права и соработка, а на другата страна ризикот од ескалации, нови војни, и најстрашно, заканата од нуклеарна војна.

Кога конфликтите како оние во Украина и во Газа продолжуваат, кога преминуваат краткорочни прекини на огнот кои се рушат, и кога глобалните лидери зборуваат за мировни решенија, но со тенденција кон моќ и влијание — тогаш мирот не е нешто што треба само да се прославува еднаш годишно, туку треба да се чува, бранува, одбрани.

Особено бидејќи сме сведоци на зголемена употреба на стратегиски оружја, на говор на национализам, на технологија која може да направи огромни разурнувања — и затоа пак, нуклеарната закана е реална. Не е само теоретска.

Мирот денес е клучен — не како симбол, туку како единствена шанса човештвото да ја спречи најголемата катастрофа што би можела да ја замисли: нуклеарна војна, уништување на екосистемите, масовно страдање, и губење на иднината за многу народи.

На 21 септември, на Меѓународниот ден на мирот, да не се потсетуваме само на тоа што е мирот, туку зошто тој мора да биде светлина што не смее да згасне.

Извор: trn.mk