Дигитална сексуалност
Славој Жижек
Замислете две различни сцени на сексуално заведување и активност. Во првата, запознавам некого во кафетерија; се чини дека си се допаѓаме еден на друг и разговараме долго време.
Се согласуваме да се сретнеме повторно утре. За време на нашата следна средба, продолжуваме да разговараме за општи теми – филмови, музика, политика, екологија – но веќе постои сексуална привлечност. Кога едниот од нас ќе направи ризичен чекор и ќе предложи секс, другиот едноставно кимнува со главата. Одиме во еден од нашите станови и страсно се бакнуваме во лифтот. Во станот, френетично се соблекуваме еден на друг и нервозно се впуштаме во нашиот прв однос, проследен со нежност сè додека не бидеме подготвени за уште една рунда – вообичаено сценарио во денешното општество.
Сега замислете поинаква сцена. Јас сум сам дома и чувствувам потреба за секс, па го објавувам мојот профил на некоја платформа. Брзо наоѓам личност подготвена за секс, но нема да се сретнеме физички. Секој од нас зема апче што ги проширува невронските врски во мозокот; го избираме истиот виртуелен простор во кој комуницираме како дигитално изменети верзии од себе – нашите тела изгледаат и функционираат подобро. Ставам уред наречен „паметен кондом“, едно од многуте технолошки подобрувања на телото, и ја започнуваме интеракцијата, секој од нив изведувајќи слични незгодни движења во нашата обична, секојдневна реалност. (Невештиот опис открива дека не сум учествувал во такви настани.) Што се случува во преминот од првата сцена кон втората?
Медиумите нè бомбардираат со шпекулации за тоа како вештачката интелигенција ќе влијае на нашите животи, кои ги освојува како некоја туѓа сила. Наместо да ги подобрува функциите на нашите тела и на машините со што се намалува стресот и се зголемува нашето уживање во животот – ни се вели дека вештачката интелигенција ќе ги преземе нашите најдлабоки чувства и желби. Иако се чини дека живееме во ера на сексуална слобода, нема многу текстови за „трансформациите на нашата друштвеност и сексуалност под влијание на дигиталните технологии“, односно за „начините на кои паметните уреди и платформи влијаат и произведуваат нормативни системи што ги менуваат начините на кои влегуваме во односи со други луѓе“. Книгата на Кристијан Дамат „Множење на органи: Тело, технологија, идентитет, желба“ се занимава со оваа тема во сите нејзини различни димензии, од фасцинантни анализи на новите технологии до пошироките последици од дигисексуалноста.
Новите технологии во областа на дигисексуалноста – виртуелниот секс (теледилдоника), паметни кондоми и интерфејси што ги поврзуваат нашите мозоци со компјутер – влијаат на овие аспекти од современиот живот преку мерење на успехот, гејмификација, контрола и предвидување на ефектите, евоцирање на емоции и менување на начинот на кој го поминуваме нашето време. Овие технологии го преиспитаа начинот на кој ги конструираме нашите желби, кои стануваат статистички мерливи и предвидливи.
На поопшто ниво, Дамато покажува како дигисексуалноста е вкоренета во широко распространетата непријатност со контакт, таканаречена телесна проксемија: чувство на непријатност во сопствената кожа, аверзија кон допир што резултира со избегнување на односи со други луѓе. Заменувањето на сензорното искуство со техно-семиотичка размена ја менува нашата перцепција, а со тоа и нашите желби. Ова поместување кон дигисексуалноста ја менува самата перцепција за реалноста. „Физичката реалност постои, но таа е сè помалку примарен предмет на нашето инвестирање, вклучувајќи ги и нашите желби – тоа е гломазен остаток со кој не знаеме што да правиме.“ Затоа, телото „веќе не е потребно за комуникација“ и станува „срамен вишок во комуникацијата, маса што би сакале да ја отфрлиме од себе“. Анализата на Дамато се фокусира на моментот кога се случува оваа промена: кога нашето тело повеќе не е „она што сме“, местото каде што се наоѓа нашето јас, туку се доживува како нешто надворешно – така што „она што сме“ е во дигитален простор, а не во нашите физички тела.
Би можеле да помислиме дека исчезнувањето на телото ќе ја осиромаши човечката култура или, напротив, дека човечката култура е збогатена со одрекување од физичкото присуство на другите. Намерата на Дамато не е да ја реши оваа дилема, туку да отвори нови патишта за истражување и размислување за едно подлабоко прашање: дали оваа промена во перцепцијата ќе овозможи појава на нова онтологија или исчезнувањето на телото ќе доведе до трајно исчезнување на човечкиот живот?
Моето прашање е: зошто не и двете истовремено? Ќе се појави нова онтологија – свет во кој човечкиот живот каков што го познававме ќе исчезне. Културата ќе биде и осиромашена (губењето на телото значи и губење на духовноста каква што ја знаеме) и збогатена со ширењето на прекумерни фантазии.
Првата грешка што треба да се избегне е да се толкува промената што ја гледаме како транзиција од органското кон нематеријалното. Маркс грешеше кога тврдеше дека луѓето напредуваат од анималност кон човечност, од инстинктивно кон свесно дејствување, гледајќи ги премодерните фази на нашиот развој како „примитивни форми на труд што нè сведуваат на обични животни“. Но, дури и овие древни форми на постоење означуваат радикален прекин со природата – „метаболички раскол“ е веќе присутен, при што „метаболизмот“ на античките општества секогаш е втемелен во симболичниот голем Друг и регулирана размена со него. Сетете се на Ацтеките и Инките, чиј социјален метаболизам е регулиран од огромен симболичен апарат што кулминира во жртвени ритуали: човечката жртва се сметала за неопходна за обновување на природните циклуси (повторно изгревање на сонцето итн.), додека жртвата по дефиниција е нарушување на метаболизмот. Накратко, културата е прекин со животинскиот свет, особено кога е втемелена во природните ритми на годишните времиња, проектирајќи ги своите значења врз природата. Во своите „антрополошки“ дела, Фројд заклучува дека сексуалноста е вистински метаболички прекин (помеѓу природата и културата): човечката сексуалност е инхерентно самосаботирачка; таа вклучува парадокси на желбата што наметнуваат насилен ритам на „природните“ циклуси; името на Фројд за овие парадокси е нагон за смрт.
Преддигиталната желба вкоренета во нашите тела (и телата на другите) не е органска во смисла на директна биолошка врска. Таа е организирана околу фокусни точки – ерогени зони. Како што постојано истакнува Лакан, психоанализата не нè учи ништо ново за нашите тела како организми; таа учи за телото како површина на либидинални инвестиции, структурирани според симболични фикции и фантазии. Лакановиот концепт за сублимација е клучен овде бидејќи се спротивставува на стандардната идеја за сублимација како поместување на либидалната енергија од сексуалната активност во духовна или културна активност (на пример, „наместо да напаѓам некого, пишувам жестока критика“). Но, за Лакан, сублимацијата не е десексуализација: таа е воздигнување на објектот на ниво на Нештото, невозможниот/реален објект на желбата. Затоа, желбата е по природа неорганска или метафизичка: нејзините објекти имаат скриена невидлива димензија.
Што се случува со таа димензија во дигитализацијата на секојдневниот живот? Постои парадокс: виртуелизација (дематеријализација) и десублимација. Дигитализацијата, со своите хемиски и технички додатоци, фундаментално ја менува сексуалната практика и искуство. Таа го умножува нашето искуство, произведувајќи екстремно интензивирани форми на сексуалност кои претходно беа незамисливи. Еве еден екстремен пример: хирург од Њујорк е специјализиран за разделување на пенисот, што овозможува истовремена пенетрација на двајца партнери. Ова интензивирање не е само замислено, туку има реален ефект врз мозокот, понекогаш директно предизвикано од хемија или други интервенции; Нашите фантазии се реализираат во виртуелност како искуствена реалност: „Виртуелното искуство станува невролошки реално: информациската стимулација делува како активатор на допаминергичниот одговор… циклусот на желба и задоволство главно се одвива во просторот на невро-семиотичката стимулација.“
Но, парадоксот е во тоа што со таква искуствена актуелизација, не исчезнува нашето тело, туку мистериозниот нематеријален X што се појавува низ сексуализираното тело.
Што е, тогаш, последицата од дигитализацијата? Дали дигиталниот универзум е таа крајна сфера што нè штити од суровата реалност? Работите се сепак поамбивалентни, дури и дијалектички. Дигитализацијата кулминира во ситуацијата прикажана во филмот „Матрикс“: речиси секој „вистински“ човек е безбеден во затворена, пренатална сфера, додека умовите се потопени во дигиталната реалност – но, како што сè повеќе гледаме денес, исклучената џунгла на реалноста се враќа да нè прогонува, манифестирајќи се во форма на прекумерни, хаотични дигитални фантазии кои на крајот целосно нè преземаат.
Žižek Goads and Prods, 06.09.2025.
Извор: pescanik.net
Превод: Мила Макаровска
