Драматичната приказна на писателката Славенка Дракулиќ: Како ја преживеав короната? (втор дел)
Тенка, обесена кожа, како да не е моја. „Изгубивте десет килограми“, ми рече сестрата. Кога некое лице губи толку многу тежина на моја возраст, кожата станува преголема. Вишокот виси и со секое движење се лула на коските, целосно празна, како два броја преголем капут. Со ножици би можела да се исече на вистинската големина. Немам веќе месо, мускули што би ја исполниле. Полека, со напор, ја кревам раката во воздухот и гледам во испразнетата торба што виси од горната рака. Додека лежам спроти прозорецот, светлината паѓа така што можам да ги видам сите набори, убодите од иглата и модринките.
Кожата ми е толку тенка.
Поминувам со прстот по зглобот, каде што е најтенок. Ги допирам испакнатите сини вени, како да сакам да се уверам дека сè уште крварам. Како е можно оваа јадна, сува, збрчкана, скоро провидна мембрана да ме држи заедно – сите коски и месо и нерви и сè што е внатре, срцето што чука, желудникот, цревата и черепот со мозокот, и мислите во него. Само оваа мембрана спречува збирот на ткива, наречен тело, да се распадне, да се истури на подот, да се истури како влажна дамка, да го нема. Без кожа немаше да го има ниту телото, ниту мене. Она малку од мене кое се разбуди по анестезијата ја чувствува кожата како школка, како граница на битието, одеднаш воопшто не е кревка.
Еднокреветната соба беше премин кон следното одделение. Треба прво да проверам дали можам да ги проголтам пијалокот и храната, а потоа дали нешто од нив ќе стигне до стомакот. Младата докторка слуша како голтам: ми го става стетоскопот на грлото и внимателно слуша. До сега, не ми дозволуваа да пијам, бев на инфузија, затоа што не можеа да знаат каде ќе оди таа вода, ми објаснува. Ако пијам правилно, ќе ја тргнат инфузијата. Правилно, тоа значи дека течноста не треба да заврши во белите дробови бидејќи тоа може да ме задуши или да предизвика опасна пневмонија.
Голтам полека и внимателно, таа кимна. Добро е. Ја запира инфузијата и ја отстранува иглата од вената. Зборлеста е, затоа од неа дознавам дека мојата состојба на постојана дремливост се нарекува хроничен замор и дека тоа не е последица на лековите што ги добив во единицата за интензивна нега – туку една од главните одлики на мојата болест. Тоа може да потрае подолго, вели таа. Во тој момент, јас не разбирам што значи тоа, нејзините зборови поминуваат низ мене, затоа што сè уште не можам да разберам што значи „подолго време“ во мојот случај. Дали зборува за денови или недели? Или за времето понатаму?
Втор ден сум во еднокреветната соба и сè уште не знам колку време сум под анестезија; моите службени и единствени посетителите не зборуваат за тоа. Можеби некој од нив и ми кажал, но мозокот што плови во магла не го регистрирал. Лекарите овде се малку воздржани кон мене. Иако повеќе не треба да дишам со помош на апарат, само тенка пластична цевка под носот сè уште ме поврзува со кислород, како да не се сигурни колку сум присутна и колку ја разбирам својата состојба.
Добивам дозвола да се преселам во друг оддел, невролошки. Таму ќе проверат сè друго, од движење до трезвеност и способност да се изразувам.
Во нова просторија некаде високо во зградата (можеби навистина интензивна е во подрумот, затоа што ми се чини дека со секој преселување се качувам кат повисоко), има друга жена и еден маж. Сè уште не сум видела мажи и жени во иста просторија во ниту една болница, но тоа е вообичаено тука, како што било во времето пред короната, ми велат. Сега, со слаб глас, веќе прашувам за такви работи, што се објаснува со моја трезвеност. Бев преместена овде наутро, во време за физиотерапија.
Прво, медицинската сестра ме ослободува од кислородните цевки, моите бели дробови сега мораат самите да дишат и поради тоа, додека лежам, имам постојано поврзан мерач на кислород во крвта. Ги правам првите вежби седната на креветот. Терапевтот трпеливо ми ги објаснува основните движења, на пример: подигнете ја ногата од подот во хоризонтална положба и држете го онолку долго колку што можете. Ми се чини лесно, но кога ќе се обидам, морам да ја вложам цела сила за да ги задржам нозете во таа позиција барем за момент. Како ќе се движам повторно? – прашувам обесхрабрени по првиот обид. Таа се смее и одмавнува со раката. Сите се прашуваат, ме утешува, но за три дена ќе можете да одите до крајот на собата. Ме крева на нозе и ме придржува. Таа е силна и решена, ме држи додека се обидувам да го направам првиот чекор по повеќе од три недели во кревет. Нозете ми се чини дека ми се помалку гумени.
Следниот ден, се осмелувам да се движам со помош на терапевтот, држејќи се за басутн. И пет или шест метри, до бањата! Чекорите ми се вкочанети, треперам од напор, но не се откажувам. И не паѓам. Се враќаме до креветот, а потоа повторно до тоалетот, наутро и попладне, ден за ден. Брзината на закрепнувањето на моето тело ме воодушевува, како да има некој скриен извор од кој влече сила. Еден ден едвај можам да стапам на нозе, а после неколку дена одам во тоалет без помош.
До крајот на неделава, веќе се осмелувам да одам до вратата од собата, а потоа до ходникот. Ми требаат десетина дена да ја поминам целата должина на ходникот, многу бавно и сè уште со напор. Мојот цимер е тука подолго, полесно се движи и се осмелува да оди во лифтот оддалечен околу 30 метри. И тој се подготвува да си оди дома! Додека го гледам како ги пакува неговите работи, за прв пат го прашувам докторот уште колку време ќе поминам во болницата …
Од вас зависи, вели невролог со скршена нога во гипс (тешко е да се разболите за време на епидемија! – се смее), задолжен за разговор со пациентите. Персоналот е пријателски и разговорлив, затоа што тоа е исто така дел од терапијата, скоро за сите, од медицинските сестри до различните специјалисти за внатрешни органи .
Да, тој е во право. Знам и сама, но не можам да јадам, едноставно не можам. Како другите што се опоравуваат од корона, јас немам чувство за мирис ниту за вкус. „Присили се“, гласи нејзиниот добронамерен совет.
„Присили се“ е нов збор во мојот болнички речник. Но, колку и да бев слаба, ми беше полесно да се принудам да вежбам отколку да јадам. Прво, ми носат овошно пире, ми се чини дека е храна за бебиња. Стомакот и цревата треба повторно да научат цврста храна – вели диететичарот, како да се работи за два ученика. Но, учениците се непослушни. Желудникот се жали дека овошните пиреа му предизвикуваат киселина, а ниту цревата се најсреќни.
Тоа гњавење со кашата трае најмалку една недела, така што сè уште слабеам. Понатамошно губење на тежината не е пожелно, повторија неколку различни лекари, загрижено кимајчи со главата. Следува це-те на желудникот и цревата, но тие не ги откриваат причините за моето одбивање. Препорачуваат цврста храна, тоа е единственото решение. Јадете, советуваат. Но, како да јадам кога таа храна нема вкус или мирис? Присили се, повторно ми кажуваат. Присили се, ми вели моето семејство од дома, со кое веќе разговарам преку мобилен телефон, низ придушен шепот, затоа што силнната болка на грлото продолжува. Колку побрзо се навикнувате на нормална храна, толку побрзо ќе одите дома.
Борбата за иднината веќе не е туширањето и одењето, сега борбата е за секој залак три пати на ден. Како кога бев дете, баба ми ми го одвлекување вниманието од јадењето со книга со слики или кутија со шарени копчиња и мајка ми ќе успееше да ми стави неколку залаци во устата, но веднаш штом ќе престанев да играм и забележував дека јадам, веднаш ќе ја затворев устата цврсто.
Месото, или поточно бледото зовриено пилешко, целосно го одбивам, а другиот дел, некаков јаден зеленчуци, компири, зовриена риба – едвај можам да проголтам неколку залаци, од кои нема многу корист. Како да голтате стуткана хартија.
Сестрите ме гледаат сочувствително, затоа што јас сама себе сум си најголемата пречка за моето закрепнување. Логопедката ми носи кафе, терапевтката ми нуди колачиња. Еден од оние мачни борбени денови, по цели две недели поминати во овој оддел, една млада медицинска сестра ми шепоти – како да се доверливи информации – „пробајте супа од домати, само обидете се, можеби ќе ви се допадне“.
Јас кимнав со главата, љубопитна зошто токму таа супа ѝ паднала на ум. Дали можеби сфатила дека сум дојдена од област каде што растат домати?
За миг, пред мене се створи чинија со топла црвена супа. Внимателно ја пробав мојата прва лажица, подготвена за разочарување. Но, во тој момент се случи за прв пат да го препознаам вкусот на храната, како да токму таа супа, во тој момент, ми го врати чувството за вкус и мирис. Отпрвин помислив дека е магија. Но, можеби објаснувањето беше поедноставно: Вкусив нешто што меморијата ми го препозна. Нешто како домашната храна на којашто бев навикната.
Сестра ми се насмевна, беше задоволна. Оттогаш, јадев супа од домати двапати на ден, и ме врати назад во светот на храната, по што следеа незачинета варена риба, компири без вкус или грашок и конзервирани моркови. Иако сè уште немав апетит, со секој насила проголтан залак, пред мене се отвараше патот кон домот, како отворена врата во темна просторија низ која продираат зраците на сонцето.
На крајот на престојот во болницата, секој пациент чека психотест. Не се сеќавам на ниту едно прашање и сигурна сум дека одговорив само на неколку од нив. Но, едно нешто ми остана во сеќавањето, затоа што помислив дека е навистина прерано, само три недели откако ќе го извадам респираторот, да бидам прашања „дали размислувате за тоа како короната ќе влијае на вашиот изглед?“ Изглед? Кога попатно погледнувам во огледалото во бањата, гледам личност со несредена коса со големи кругови под очите и длабоки вертикални брчки на образите. Моите карактеристики на лицето се препознатливи, но не се гледам себеси. Не обрнувам внимание на тој лик, не му се доближувам, сè уште не е време да гледање.
За мене е доволно што веќе можам да замислам дека наскоро ќе застанам пред огледалото на мојата бања и ќе ги набљудувам последиците од болеста, од подраснатите бели влакна до искинатото лице и мрежата на ситни брчки што ќе се појават кога ќе се насмеам. Во болницата, ми се чини многу поважно што можам да се мијам и чешлам, што конечно можам да застанам во туш-кабината наместо да седам. И што можам да ги кренам рацете доволно високо за да ја измијам косата. Или да застанам и да си ги бутнам нозете во ногавиците на моите сиви болнички пижами. Не можам да знам колку короната ќе ме промени, би требало да одговорам. „Можеби можете да прашате некој помлад“ и предлагам на докторката, избегнувајќи одговор.
Во болница сум веќе шест недели. Заминувањето стана прашање на денови. Сега во ова одделение се чувствувам скоро како дома, најмногу затоа што го познавам дневниот ритам. Деновите се исти, распоредот е неискажливо ист, нема повеќе непредвидени настани, само повторување на истите. Болничката рутина, која ја имам целосно усвоено, во влева чувство на сигурност. Колку е поблизу времето на заминување, толку ми е поголема потребата за безбедноста на познатото. Надвор од болницата, ме чека непознатото, реалноста што треба повторно да ја откријам и која од се плашам. Копнежот да заминам повторно е проследен со страв од промени.
Ми дадоа и лаптоп. Ги отворив пораките, но не можев да ги читам. Екранот ми изгледаше скоро исто толку збунувачки како што за некој го гледа за прв пат, и ги читав само најкратките пораки, како активност што бара огромна концентрација и ментален напор. Дали ќе морам повторно да се навикнам да работам на компјутер? Дали некогаш ќе можам да се фокусирам доволно долго за да прочитам цела книга?
Ме тешеше тоа што цимерот во креветот спроти, кога не вежбаше и телефонираше, читаше. Затоа, морам да вежбам читање исто толку колку што треба да пешачам. Ќе вежбам читање, помислив со доза горчина. И ќе бидам среќна ако се сетам на она што сум го прочитала! Оваа болест го брише минатото и остава пустош. Колку знаење ќе ми остави?
Забележувам дека повеќе не мислам на телото, за телото. Ме мачи сеќавањето. Постои целосна неусогласеност помеѓу моето физичко и психолошко закрепнување. После две недели, брзо одам низ салата неколку пати на ден, но сепак имам празнини во сеќавањето. Кога телото е во мирување, сеќавањата се враќаат полека, во неповрзани слики, како да доцнам.
Мојот психички живот засега е само додаток, приврзок за моето физичко постоење. За мене е особено тешко да се сетам на времето поминато на интензивна нега, ова се само фрагменти: Се сеќавам на чувството на лебдење по будењето, моментот кога докторот ми го предава телефонот и ми ја отстранува маската, а јас одбирам да се јавам- затоа што тоа е прва потврда дека во измачено тело кое што сè уште нема сила да се движи, има личност.
Уште од будењето од анестезијата, чувствувам дека телото се опоравува прво, пред мозокот. Дека телото одредува сè и дека закрепнувањето е всушност – диктатурата на телото. Од каде ја црпи својата сила? Исто како да е механизам што треба да се поправи, а лекарите се механичари. Силата не може да потекнува од супа, лекови, протеини, упорни вежби и зборови на охрабрување. Во таа мешавина мора да има нешто друго, некоја невидлива состојка, неостварлива енергија. Од каде потекнува незаситната желба да преживеам за која не сум свесна, но ја чувствувам кога се напрегам да шетам или кога ги голтам закуските болничка храна? Дали е тоа од самите клетки на организмот кои имаат своја волја, или од потсвесниот копнеж на битието да живее?
Долг е процесот на враќање кон себе. Тешката болест е неподносливо стеснување на перспективата, дистанцирање од другите, на кои им е речиси невозможно да замислат колку тоа ја изолира и менува личноста. Но, нивните гласови, сè уште далечни, како тенки нишки, ме врзуваат за реалноста. Чувствувам дека тие стануваат се погласни и сè повеќе ме привлекуваат кон себе.
Дома пристигнувам со страв. Дали сум овде безбедна колку што сум во болницата? Дали ќе можам целосно да се опоравам, да продолжам таму каде што застанав пред болеста? Да, сакав сè да биде исто како порано, пред моментот кога отидов во болницата ја заклучив вратата од станот и влегов во брза помош. Навистина, сè е исто, освен букетите цвеќиња и честитките што пристигнаа во меѓувреме.
Збунета сум од тоа добредојде. „Добредојде назад меѓу живите“ ми напиша еден добар пријател. И одеднаш ме преплавува лутина, скоро гнев. Зошто такво претерување? Зошто драматизираат?
Не заслужив со ништо да добивам честитки, други се заслужни за тоа, дури и не се сеќавам на ништо. Не можам да разберам дали ова мое одбивање е знак дека не го прифаќам фактот дека сум била на работ на животот? Или можеби не можам да ја преземам одговорноста за стравот што други го проживеаа заради мене – моите деца, мојот сопруг, моите пријатели – и тоа прави сега да се чувствувам виновна?
Исто така, виновна сум затоа што, од страв дека нема да ме разберат, се плашам да им признаам дека преку оваа болест го доживеав она што ме чека во старост: зависност од другите, несигурност, рансливост и длабока осаменост. Но, сè уште не сум таму. Земам лак и си ги лакирам ноктите. Лакот е темноцрвен, бојата на исушената крв.
Славенка Дракулиќ
Извор: Јутарњи
превод: Лени Фрчкоска
