Кант е за филозофи, а Џулијано да Емполи за политичари

Сиљановска не престанува да зборува за кантовиот морален универзализам, додека европската политичка класа повеќе години наназад не престанува да го чита Да Емполи. Колумна на Лјупчо Поповски

Видеото со изјавата на претседателката Гордана Сиљановска-Давкова од Копенхаген, која со брзање дојде кај новинарите кои го следеа самитот на Европската политичка заедница, кажа две-три реченици и по грешка си замина назад кон автомобилот, стана парадигма на разбирањето на политиката во врвните ешалони на македонската политика. Нејзината изјава дека на светот повеќе му треба кантијанизам отколку макијавелизам, може да изгледа добро од професорската катедра, но за еден шеф на државата такви утопистички потези – кажав и си заминав – се во контрадикција со реалноста на политиката. Уште повеќе со реалноста за водење на државата.

Во основа, немаше ништо ново во оваа изјава на Сиљановска. Нов беше начинот на кој беше кажана. Сиљановска изгледа доследна да зборува за Кант и овде и во странство, речиси постојано да го споменува изразот Pacta sunt servanda (за почитување на договорите), да зборува за пост-хобсовска состојба на војна на сите против самите себе (како во Обединетите нации), потоа дали можеби ОН се претвораат во Друштвото на народите од пред Втората светска војна. На излагањето на Универзитетот Колумбија во Њујорк таа имаше дел за Кант: „Сè уште верувам во кантовскиот траен мир. Не во светот на Тукидид. Не во светот на Макијавели. Во кантовскиот траен мир. Без мир, не би можеле да ги реконструираме Обединетите нации“. А во тие реконструирани Обединети нации, како што кажа на еден од настаните кои беа дел од Генералното собрание, таа рече дека „ако сме сериозни во врска со мирот, тогаш време е да го довериме кормилото на Обединетите нации на жена. Марс сè уште владее во времето кога Венера, отелотворена во визијата, сочувството и лидерството на жените, треба да ја води нашата заедничка иднина“.

Марс и Венера

Овие приказни за Марс и Венера ги слушаме најмалку две години од Сиљановска на политичката сцена, но, за жал, тие немаат никаква врска со политиката на сегашниот момент во светот. Лани се навршија 300 години од раѓањето на Кант (1724-1804). Тој беше роден во Кенигсберг, Источна Прусија, и наводно никогаш не го напуштил неговиот град (денешен Калининград). Кант е творец на филозофијата на моралниот универзализам и неговите принципи за безусловно достоинство на поединецот и универзалните човекови права, кои важат во сите цивилизации без разлика на културните разлики.

Кант е еден од најголемите филозофи, но филозофите не владејат со државите, туку политичарите кои ја добиваат власта на избори. Тие можеби ќе се заинтересираат за Кант, но поверојатно не. Уметноста на владеењето е клучна за остварувањето на програмските цели, а не моралниот универзализам. Што побрзо Сиљановска го разбере тоа и ги остави настрана професорските пледоајеа толку побрзо ќе биде вистински дел од политиката, а не само привремен жител во претседателската резиденција. Во обраќањето во ОН и на самитот на Европската политичка заедница таа се обиде да поентира со една иста реченица: „Ако Европската унија сака да биде геополитичка унија, таа не смее да го остави Западниот Балкан во геополитички вакуум“.

Таа реченица може да изгледа и поинаку: „Ако Македонија не сака да остане во геополитички вакуум таа мора што е можно побрзо да се интегрира во Европската унија“.

За да може да се каже таа реченица (и да се прави сѐ во склад со неа) Сиљановска треба да ги остави книгите за моралниот универзализам на некоја подалечна наткасна и да види кого сега го читаат европските политичари и од кого сакаат да ги научат тајните како да се води држава и да се владее. Не е тоа Николо Макијавели, туку Џулијано да Емполи од сегашново време.

Повеќе години наназад европската политичка класа не престанува да го чита Да Емполи. Големо прашање е дали нашата политичка класа воопшто има слушнато за Џулијано да Емполи. Тој не ни дипломат, ниту некаков асистент или помошник на врвните европски политичари. Тој самиот себеси се смета за писател. Да Емполи исто како и фирентински дипломат Николо Макијавели, авторот на „Владетелот“, се специјализирал за дијагностицирање на владетелите на своето време. Макијавели ги проучуваше тајните на успехот на Чезаре Борџија, Да Емполи го истражува светот на Доналд Трамп, Владимир Путин и саудискиот принц Мохамед бин Салман.

Зошто последниве години неговите дела станаа најбараната литература меѓу луѓето во ходниците на европската моќ? Затоа што неговите последни две книги се фокусираа на тирани и автократи, а претседателите и министрите низ Европа ги проголтаа со надеж дека ќе преживеат во сѐ пожестокиот свет на геополитиката.

Времињата се менуваат

„Политико“ пишува дека францускиот претседател Емануел Макрон е со него на „ти“ и го цитира во своите говори. Да Емполи беше со него на ланското Генерално собрание на ОН и го придружуваше на средбите во малите соби на светската организација. Данската премиерка Мете Фредериксен, која се обидува да се справи со Трамп поради неговите закани за Гренланд, има директна врска со флегматичниот италијанско-швајцарски писател.

Да Емполи му призна на „Политико“ дека, како и Макијавели, сака да биде „оној кој е во просторијата каде што се донесуваат одлуките и каде што се случуваат работите, но тој останува малку настрана“. Има една разлика меѓу нив: додека Макијавели го обликувал „Владетелот“ како прирачник за реалполитика за фирентинскиот државник Лоренцо де Медичи за да ја добие неговата наклоност откако беше турнат настрана, па дури и мачен, Да Емполи се гледа себеси како давател на совети на денешните лидери – за возврат добивајќи пристап до материјал за неговите дела.

„За мене, тоа е начин да се добие материјал за пишување. За нив, тоа е можност да слушнат поинаква перспектива од онаа на професионалните советници или луѓето околу нив“, вели тој.

Боб Дилан пееше: „Подобро да почнеш да пливаш или ќе потонеш како камен / Времињата, тие се менуваат“. Европските политичари се обидуваат тоа да го сфатат колку што можат побрзо и подобро, а македонските изгледа дека не разбираат дека времињата се менуваат. Или можеби не сакаат да дознаат, затоа што тоа за нив е terra incognita.

Бидејќи времињата се менуваат во Франција владее Да Емполи-манија. Медиумите пишуваат дека компаниите, универзитетите, лоби групите и тинк-тенковите се тркаат да го поканат на своите настани. „Тој е вистинска ѕвезда. Клиентите нè замолуваат да го ангажираме за нивните годишни состаноци и семинари, особено со оглед на моменталните геополитички неизвесности“, вели еден париски стратешки консултант. „Но, тешко е да се добие, неговиот распоред е резервиран со месеци однапред“.

Книгата „Час на предатори“(L’heure des prédateurs) беше објавена на француски јазик оваа пролет, а ќе биде објавена на англиски јазик овие денови. Во неа, тој го истражува светот на Трамп, Путин, саудискиот престолонаследник Мохамед бин Салман и претседателот на Салвадор, Наиб Букеле – самопрогласениот „најкул диктатор на светот“.

Во „Часот на предаторот“ има една извонредна сцена во која Да Емполи опишува средба на европски политичари со поранешниот американски претседател Џо Бајден на маргините на Генералното собрание на ОН. Опфаќајќи го трагичното и комичното, овој „последен атлантистички претседател, последен борец од Студената војна, последен интернационалист“, ја отсликува фигурата на „уморен, заостанат дедо“: „Сите размислуваат за тоа што следи, но тој сè уште е таму“. Доколку неодамнешните извештаи за вистинскиот степен на ментална слабост на Бајден за време на неговото претседателствување се вистинити, тогаш портретот на Да Емполи е метафора за денешната политичка реалност: сè што останува од светот што е изграден под покровителство на повоениот американски идеализам сега е приклучено на апарати за одржување во живот.

Од една страна, ова е класична приказна за релативниот пад на голема сила и тресењето на геополитичките тектонски плочи што произлегуваат од тоа. Но, есејот на да Емполи не е обичен дел од политичката анализа. Неговата мисија е да ја открие квалитативната промена што ја придружува геополитичката трансформација. Сојузот на популисти и технолошки покровители не само што ја презема власта, туку го менува и самиот нејзин карактер.

Светот на матната политичка магија Да Емполи ја прикажа во својот роман од 2022 година „Волшебникот од Кремљ“, фикционализиран портрет на застрашувачки бескрупулозниот медиумски волшебник на Владимир Путин, неговиот советник Владислав Сурков. Светот што тој го открива е длабоко циничен, ослободен од етика или каква било изговор дека корупцијата или лицемерието се валидни основи за дисквалификација на лице од позиции на авторитет. Книгата брзо беше пренесена и на филм, со Џуд Лоу во улогата на Путин. Беше прикажан на годинашниов Венецијански фестивал, но доживеа мешани критики.

Во светот без правила, Брисел се бори да се пробие.

„Ако има нешто што ги зближува Трамп, Путин и технолошките господари… тоа е тоа што сите тие речиси секојдневно го напаѓаат Брисел, неговите правила, процесот на европска интеграција“, рече тој. „Откако напишав книга целосно за предатори, нормално е, природно е Брисел да не се појавува во неа“.

Политиката е дел од животот на да Емполи уште од детството. Неговиот татко, Антонио, беше врвен економист кој го советуваше социјалистичкиот премиер Бетино Кракси. Во 1986 година, постариот Да Емполи преживеа напад од крајно левичарски терористи кога Џулијано имаше 12 години. Тогаш првпат дознал дека политиката доаѓа со неизбежна доза на насилство – тема на која редовно се враќа во своите книги.

Да Емполи станал млад прогресивен човек до раните 20-ти години, но бил академски заинтригиран од успехот на централно-десничарскиот магнат Силвио Берлускони меѓу младите гласачи, иако тие беа главно наклонети кон левицата во 1990-тите. Така младиот писател ја објави својата прва книга за проблемите на младите Италијанци, во која ја критикуваше италијанската левица за барање краткорочен консензус на штета на идните генерации. Книгата му донесе покани за ручек и пријателство со поранешниот италијански претседател Франческо Косига, ексцентричен христијански демократ. А неговите идеи се совпаѓаа уредно со политиките што подоцна ги застапуваше Матео Ренци, за кого да Емполи подоцна работеше.

Да Емполи започна како советник на Ренци кога идниот премиер беше градоначалник на Фиренца. Како заменик на Ренци за култура, канцеларијата на Да Емполи во Палацо Векио беше веднаш до онаа што ја користел Макијавели кога бил секретар на Фирентинската Република. Тој еднаш рече дека дури и го чувствувал духот на познатиот автор како лебди таму.

За време на неговите години покрај Ренци во Фиренца, да Емполи дошол до заклучок дека вештите политичари премногу уживаат во насилството и предавството и дека тоа не е она што го барал.

Затоа, да Емполи ја напушти политиката на фронтот. Тој основа тинк-тенк наречен Волта во 2016 година, објавуваше статии и пишуваше книги за подемот на популистичките движења и улогата на спин-докторите зад нив.

Што гледаш, а не виѓаваш

По години патување помеѓу Италија и француската престолнина, во 2019 година Да Емполи се пресели во Париз, каде што е роден, привлечен од „интимната врска помеѓу литературата и политиката“ во земјата. Заглавен во тивкиот, заклучен Париз за време на пандемијата на корона вирусот, Да Емполи го напиша „Волшебникот од Кремљ“.

Се појави на полиците во април 2022 година, неколку недели откако Русија ја започна својата целосна инвазија на Украина, и брзо стана бестселер.

„Книгата им даде форма на колективна интелигенција на настаните што сами по себе изгледаа брутални и насилни“, рече поранешната француска министерка за култура Орели Филипети, која и самата е писателка. „Не познавам ниту една личност во [францускиот] политички свет што не ги прочитала неговите книги“.

Како и Макијавели, Да Емполи не е толку заинтересиран за моралот на своите субјекти, туку е повеќе фокусиран на разбирање што се случува во умовите на ликовите како Путин или Трамп. И тоа е поента за која особено се грижи.

Да Емполи во едно интервју за данскиот медиум Weekendavisen рече: „Не чувствувам обврска да бидам оптимист. Луѓето треба да се разбудат. Дури и ако тоа значи вистинска шлаканица во лицето“.

И во Македонија луѓето треба да се разбудат и да го видат светот што околу нив се менува. Особено кај соседите. Всушност, тие го гледаат тоа, но не го виѓаваат. Можеби таа брза промена во геополитиката и ако не пливаш можеш да потонеш како камен, треба да ја види и разбере политичката класа. И Сиљановска-Давкова пред легнување да го чита „Часот на предаторот“, наместо теориите на Кант за трајниот мир и моралниот универзализам. Такво нешто никогаш немало ниту ќе има.