Кој мисли зло не пее
Секоја година, на 3-ти мај (вчера), кога „се паѓа“ Меѓународниот ден на слободата на медиумите, секое „пискарало“ (како мене) кое држи до себе во професијава наоѓа за потребно да каже некој мудар збор за важноста на таа работа (слободата на медиумите) за опстанокот на демократијата.
И: Ваистину воскресе! Слободата на медиумите во Македонија, денес. Толку многу, што станува опасно – за опстанокот на демократијата!
Ова е моментот во кој „брзите прсти“ на професионалните фејсбук-скрибомани (некакви луѓе кои по цел ден, како трутови – мажјаци во пчелното семејство, иако знаат да бидат и жени – одат од пост на пост и неуморно пишуваат свои коментари, како да немаат попаметна работа… а, можеби и немаат?!) ќе рипнат публично да ве расчеречат – а-хааа, ете го, го фативме! – за секоја запирка во текстот (најчесто, иако лично не се познавме, ми се обраќаат на ТИ), а си дозволуваат злобни, цинични, навредливи коментари за кои во секоја пристојна кафеана се превртуваат маси и столици: мајки, шајки, ти-ли-бе, колку-те-плаќаат (мене, пристојно), а што не пишеш за оној и за она, туку само за овој и за ова… Итн.
На времето – што ќе рече, пред дамнешни 3-4 години – во сите релевантни домашни и меѓународни извештаи, регистерот на реалното загрозување на слободата на медиумите во Македонија се движеше од селективно делење големи државни пари, преку државни закани, малтретирања и затворања, до разни видови институционални шиканирања. А, денеска? Превладува една забелешка: државата е спора и неволна во заштита на новинарите од закани и напади од разни будали. Најчесто, од истите оние кои, многу одамна, до пред 3-4 години беа со власта. Тук-там во некаков контекст ќе се спомне и МРТВ, но на таа тема веќе никој не ѝ придава големо значење, како што во дом на обесен за ортома не се зборува.
Денешнава демократска држава – оваа „на Заев“ – дува и на маштеница, па тукушто иницира правен статус новинарите да се третираат како „службени лица“, за секој напад врз нив да се гони кривично. (Ова е вториот момент за мајки, шајки, ти-ли-бе, тој-ли-бе и сл.) Не сум сигурен дали спроведувањето на оваа мерка е изведливо, бидејќи физичките напади врз новинари во Македонија се релативно ретки (особено кога се „на службена задача“), наспроти простотијата и говорот на омраза на која сме изложени во виртуелниот свет.
Затоа, можеби е најпаметно овој 3-ти (и 4-ти, и 5-ти, и 18-ти итн.) мај да го посветиме на, всушност, главниот модерен проблем за слободата на медиумите: лагите и ширењето лажни вести – и нивните уште поопасни „први братучеди“, полувистините и „алтернативните факти“! – пред кои е исправена професијата. Тоа производство на невистини и полувистини е толку големо, што нема медиум во Македонија со човечки, професионален, финансиски и друг капацитет што може ефикасно да им се спротивстави. Тие се „отровот“ во мали и големи дози што ќе ѝ пресудат на нашата демократија.
Од тоа произлегува дека оние кои ги шират лагите немаат интерес во демократијата. Имаат интерес во ширење магли, за лов на гуски (и гусани); и во матење вода, за криење сомови (и сомици). Едно време, нормално беше власта да лаже, бидејќи таа ги „поседуваше“ вистините, па кога не ѝ се допаѓаа, знаеше да ги сокрие или да ги „обработи“ пред да ги објави. Времињата се променија, денес опозицијата лаже како да е на власт. Некои навики тешко се менуваат.
Парадоксално, Македонија напредува во состојбата со слободата на медиумите, но назадува во квалитетот на практикувањето на слободата на говорот. Можеби проблемот е, сепак, во слободата на мислата: кога немаш што да кажеш, џабе ти се слободни медиуми.
Сашо Ордановски
извор. Цивил
