Коегзистенција или неегзистенција
Денко Малески
Периодот од падот на Берлинскиот зид во 1989, кога со распаѓањето на СССР, Америка стана единствена суперсила, е исклучок во светската историја. Правилото е да постојат неколку големи сили кои ја балансираат својата моќ и ја држат рамката на меѓународниот поредок на држави. Тој „униполарен момент“ кој траеше четврт век, заврши со инвазијата на Русија на Крим, територија на соседна суверена Украина.
Мнозина денес велат дека токму тогаш Западот пропуштил да му се спротистави на агресорот со сите расположиви сили и дека отсуството на таквата реакција тогаш, довела до масовната инвазија на руските војски во 2022. Ова е доминантната свест во Европа и денес, која по најавеното повлекување на Америка од руско-украинската војна, се заканува да ја продолжи војната со сопствени сили. Но, ако ова сценарио не беше, можно со Америка, без неа нема никакви шанси. Европските политичари кои беа „поголеми папи од папата“ само спасуваат образ пред своите гласачи.
Постои и едно малцинство во науката за меѓународната политика која гледа на работите од сосема спротивното гледиште. Инвазијата на Крим од страна на Русија во 2014, вели ова мислење, требаше да го отрезни Западот и наместо по оружје, да посегне по дипломатија. За жал тоа не се случи. Да се искористи приликата едната голема сила (Америка) да ја ослаби или „ратсури“ другата (Русија) надвладеа, па, раководена од либералната идеологија која го брани правото на секоја држава сама да одбере на кој сојуз ќе му припаѓа, Америка и Европа прекинаа секаква дипломатија со Русија и се фатија за економски санкции и оружје. Желбата беше да се продолжи „униполарниот момент“.
Пресметките во Америка беа дека Русија нема да одолее на Западните санкции и на софистицираното западно оружје и дека ќе потклекне. Тоа не се случи. Со директна закана од употреба на нуклеарно оружје Русија се спротистави на идејата во Украина да се инсталира НАТО воениот арсенал на Америка со ракети на кои би им требало само неколку минути да ја погодат Москва.
Постепено, стана јасно дека кога една голема сила со нуклеарно оружје процени дека е под „егзистенционална закана“ таа е спремна да стори нешто што нуклеарните сили не го правеле и кога губеле војни во други земји. Така Америка побргу го прифати поразот во Виетнам или во Авганистан и се даде во понижувачко бегство отколку да употреби нуклеарно оружје врз друг народ. Истото го стори и СССР по загубената војна во Авганистан. Се разбира, на одлуките да не се употреби нуклеарно оружје влијаеле и грижата како таквиот чин би влијаел врз моралот и човечките вредности на американскиот народ или на народите на СССР.
Во Украина е друго: имаме судир на две големи нуклеарни сили. Америка и Русија, тргнаа во насока на војна, е став кој го споделувам со оние кои сметаат дека, со оваа војна, светскиот мир е опасно доведен во прашање. Има и поинакво мислење: дека светскиот мир не е загрозен. Имено, дека ниту една голема сила не би употребила нуклеарно оружје зашто тоа би бил чин на самоубиство и дека војната треба да продолжи со конвенционално оружје, до победа врз Русија. Западот, вели ова мислење, не смее да попуштајќи прв. Како кога во детството ја игравме играта:„Кој прв ќе тепне“. Само што ова не е игра и секоја грешка може да биде кобна по човештвото. Се зависи од еден човек. Сите глупости што ги направи досега и што ќе ги прави отсега новиот американски претседател Трамп сум спремен да му ги простам ако и стави крај на руско-украинската војна, ја спаси Украина од тотално уништување и го спаси светот од војна меѓу големите нуклеарни сили. Конечно, мандатот му е само четри години. Но, да не се залажуваме. Светот нема да се врати во времето на „униполарниот момент“ кој толку и помогна на Македонија во процесот на мирното осамостојување пред 35 години. Светот се враќа во „нормала“ со три големи сили Америка, Русија и Кина. Четвртата, Индија, чука на вратата. Со тек на време и Европа може да стане голема сила.
И гледајте парадокс. Она што го одвојува Трамп, претседател со диктаторски амбиции, од редица негови претходници како Клинтон, Буш, Обама и Бајден, тоа е дека не е спремен да гине за демократија. Ниту дома ниту надвор. Жалам што е така „за дома“ ама се радувам „за надвор“. Зашто, во односите меѓу големите нуклеарни сили буквално важи начелото:„Коегзистенција или неегзистенција“.
