Крах  на  комунизмот  и  распад  на  Југославија

Во  седумдесетите  години  од  минатиот  век почнаа  да  зарибуваат  моторите  на социјалистичкиот  систем..  На  чело  на социјалистичите  земји  се  наоѓаа  лидери  кои  беа   навлезени  во   длабока  старост  и  кои  беа  заинтересирани само  за привилегиите што  им ги  овозможуваше  системот.

По смртта  на советскиот  лидер Брежњев  на  чело  на Советскиот Сојуз  дојде  Черњенко  кој почина по  околу една година, а него  го замени Андропов  кој  исто  така  почина  по едне година.  Во тоа  време  беше лансиран вицот  дека Советскиот  Сојуз  го копирал југословенскиот  модел со едногодишни мандати  на шефот  на  државата. .

Со  подршка  на Андропов  на чело на Советскиот  Сојуз  дојде релативно  младиот  Горбачов  кој  беше  свесен дека  на социјализмот  му се потребни  темелни  реформи и  ги  лансира  Перестројката  и  Гласноста, но,  без конкретна   идеја  за реформа  на  системот. Горбачов  свој партнер, истомисленик   и  соработник  најде  во мудриот  полски  генерал  Јарузелски.

Во  тоа  време Горбачов  и генерал  Јарузлски   беа  најмлади  лидери  во  заедницата  на  социјалистичките  земји  и  многу  добро  се  разбираа  и  заемно  се почитуваа.  Горбачов  го окуражи Јарузелски  да  ја  преземе  пионерската улога во реформирањето  на системот  и тој  оваа улога ја  изврше  мошне  успешно. Смената  на остарените  комунистички  лидери, Јануш  Кадар, Ерих  Хонекер, Тодор  Живков и  Николае  Чаушеску не  беше ни лесна,нити  едноставна.  Сепак   најдраматична  беше  елиминацијата  на романскиот  лидер Чаушеску,   кој заедно  со неговата  сопруга  Елена беа  стрелани  во  Трговиште,  на основа  на  експресна  одлука  на специјален  суд.. Подетално за случувањата  во  Полска  и останатите поранешни социјалистички  земји   во мојата  книга   Варшавски години.

Главниот  идеолог  на  развојот  на  самоуправниот  систем   Едвард  Кардељ  во  1965  година     ја  објави  платформата  за   реформи  на  системот  Правци  на   развојот  на општествено-економскиот и  политички  систем во   Југославија.  По објавувањето  на  овој    прирачник   сите  републики  и двете  покраини  ги  отворија  тефтерите  во  кои  анализираат  што  добиваат  и  што  губат  во  заедничката  држава,  и  на  тој  начин  ги  разгоре  националистичките  страсти.  Главни  актери на  политикиата  „чисти сметки“  беа  во  Словенија  Стане  Кавчич  (познатата  „цестба“  афера),  во  Војводина  Чанадановиќ,  во  БиХ  Поздерци,  во  Србија  Никезиќ и   Бојаниќ, во  Хрватска  Мика  Трипало  и  Савка  Дапчевиќ Ккучар,во Македонија  Крсте  Црвенковски,  во  Коспво  Бакали   Кога  Тито   виде  дека  новите  амбициозни републички  лидери  ги  подриваат  темелите  на  Југославија, Тито  брзо  и  лесно  ги  растера  и   на  власт  ги  врати   старите  кадри  искрени  приврзаници  ба  југословенската  идеја.

Во  времето  на социјализмот главен  проблем   во  Југославија и во Република  Македонија  беше  тоа  што  политиката, а , за жал, и науката создаваа  илузиии  дека постои  суштинска  разлика  меѓу самоуправниот  социјализам н реалниот  социјалистички систем   и  дека  со  мали  дотерувања самоуправниот  систем може  брзо  и  лесно   да   се  трансформираат во пазарна  економија и демократско општество.

Раководствата  на  поранешните  југословенски републики  наместо  да  пристапат  кон суштински  реформи  во  економијата  и  општеството започнаа  вината за наталижените проблеми да  ја  бараат  во  национализмот  на останатите  републики и  спасот  го  бараа  во  создавањето  на свои самостојни  држави.  Во  тој  поглед  посебна  улога  имаше авторитарниот  српски  лидер  Слободан  Милошевиќ,  кој  се  занесуваше со  илузијата   дека  со  растурањето  на  Југославија дефинитивно ќе  се реши  српското  прашање  така  што  би  се создала  држава  во  која  би  живееле  сите  Срби!  Слични  државотворни  амбиции  имаше и  хрватскиот  лидер  Фрањо  Туѓман.  Милошевиќ и  Туѓман  се  договараа  како  да  ја  поделат  Босна и  Херцеговина.

Позната е приказната за салфетката   на која   била  нацртана  мапа  на поделената  БиХ.   Познато  е исто така  дека  доверливиот  советник  на Туѓман  Шариниќ  во  една  негова  изјава призна  дека дваесетина  пати  бил  во  тајни  посети  на Бекград.  Словенците  беа  свесни  за  значењето  на југословенскиот  пазар и  беа заинтересирани  Југославија   да се трансформира во  сојуз  на независни  држави, меѓутоа  по  воведувањето  на санкции  од  страна  на  Србија   за  увоз  на словенечки  стоки и  Словенците  решија  да  ја  напуштат  Југославија. Милошевиќ  и  словенечкиот  лидер  Милан  Кучан  постигнаа  договор  со  кој  Словенија и  признава  прао  на Србија  на континуиттет  на Југославија, а  Србија  и  признава право  на Словенија  на самоопределување. За реализација  на овој  договор  беше  направена фингирана војна  која  најсликовито  беше  изразена во  изјавата  на  еден војник  на ЈНА  Овие  божем  сакаат  да се отцепат, а  ние божем не им  даваме.

Случајот  со  Хрватска  е  многу  покомплексен  и  потежок..  Милошевиќ  во  1992  година започна војна во  Босна и  Херцеговина во  која  животот  го  загубија  повеќе  од 200 илјади  граѓани, а голем број  граѓани од  БиХ  побегнаа  во  земјите  од западна  Европа.  Оваа  војна  беше  окончана  со  Дејтонскиот  моровен  договор  во 1995  година. Во 1995  година се   случи  акцијата  Луња  со  која Србите  беа  протерани од  Хрватска. Со  одлуката  на меѓународната  заеддница  за  непроменливост  на  промени  на границите  на југословенските  републики  пропадна договорот  меѓу  Милошевиќ и  Туѓман  за поделба  на БиХ.. Со  Дејтонскиот  мировен  диговор е  формирана  Република Српска,  која  не само  што  не  е меѓународно  призната,  туку  мошне тешко  функционира  како самостоен  ентитет, но  и  како  составен  дел на Федерацијата  БиХ.

Милошевиќ  беше  добар  тактичар,но,  исклучително  лош  стратег!  Тој  се занесуваше  со  илуијата  дека  откако ги „откачи“  Словенија  и  Хрватска  лесно може да го  реализира  проекот за  создавање  на држава  во која  би  живееле  сите  Срби!  Во  српската  политика Милошевиќ влезе  на голема  врата  со помош  и  подршка  на неговиот  политички  ментор и пријател Иван Стамболиќ,  меѓутоа  кога  почувствува  дека Стамболиќ  може  да ја  загрози  неговата суверена позиција  во  Србија  го  ликвидира  на  најбрутален  начин!  Обидот  на  Милошевиќ  за создавање  на  држава  во  кој  би  живееле  сите  Срби покажа  дека  големи  државотворни  проекти  не можат  да се  реализираат  без подршка  и  помош  од  моќни  светски  држави  и државници. Милошевиќ  се обиде  да  добие  подршка   од  Советскиот  Сојуз,  односно  од Русија, но, поради турбулентните настани и поради  „дворските  игри“  на Кремљ  неговото  барање  ме  маиде  на подршка. Значајно би  било да  се потенцира дека  Милошевоќ   направи  голема  геополитичка  грешка  Доколку започнеше  да  ги  средува работите  во  Србија, а посбно  состојбите  на Косово  и  Метохија, (КиМ) најголем  број  Албанци  од КиМ  ќе побегнеа  во  земјбите  од  западна Европа  и  мал  број  од  нив  ќе  се вратеа

По  искуството  со  бегалците  од  БиХ, тогашната  ткн.меѓународна . заедница  динесе  одлука  бегалците  од КиМ  привремено да се сместат во непосредна  близина,  како  би можеле  да се вратат по средувањето  на  состојбите во  оваа  поранешна југословенска покраина.  Во  Република  Македонија  беа  прифатенеи околу 360  илјади  Косовари,од кои најголем  дел  се вратија  на Косово,  но  некои  од  нив,  воглавно  Роми,  останаа во  РМ!  Договорот  што беше потпишан во  Куманово  на 10 јуни 1999  година   остана  мртво  слово  на хартија! Без  сомнение,  Милошевиќ сноси  најголема  вина за  тоа  што поранешните југословенски  републики“,  освен Словенија  и  Хрватска,  се  најдоа  во  катастрофална  состојба, без  реални шанси  во догледно време  да станат  членки  на ЕУ!

Република  Македонија  имаше  несреќа  поради  тоа  што  со подршка  и  помош  на Милошевиќ за претседател  на РМ беше  инсталиран   Глигоров  со  цел  да  го  спречи  осамостојувањето и  признавањето  на  РМ!   Како  вазал  на Милошевиќ  претседателот  Глигоров  ги  упропасти  шансите  на  РМ за  зачленување     во ЕУ иако  во  Извештајот  на  Бадинтер децидо  е  наведено  дека    само  РМ и Словенија  ги исполнуваат  условите  за признавање и  зачленување  во ЕУ  Ја  користам и оваа пригода  да  нагласам  дека  претседателот  Глигоров  со неговата  вазалска  политика кон  Милошевиќи  со  неговиот  егоцентризам и  со одбивањето  на  понудата  на истакнатиот  македонски,  југословенски  и   светски  дипломат  Лазар  Моојсов  да и  помогме  на РМ нанесе  огромни  штети  на РМ  и  на  народот!т  и  затоа  треба   да сноси  историска  одговорност!

Коста  Стоименовски

 

Back to top button
Close