Лидерска средба – Imagine

Денко Малески

Imagine.

Замислете лидерска средба на која партиите во Македонија отворено би рекле дека пљачкосувањето и личната промоција, во една или во друга форма, се својствени за поголемиот број луѓе, а особено поголемиот број политичари.

Замислете средба на која тие би се согласиле јавно дека политичарите кои се спремни да го стават општествениот пред личниот интерес се толку ретки што политичкиот систем мора да се дизајнира така за да може да им се спротистави на алчните.

Замислете, барем на тој состанок, лидерите да престанат меѓусебно да се обвинуват и да изјават, како некогаш татковците – основачи на американската република, дека нивната задача е колосална: треба да се создаде доблесен систем во отсуство на доблесни луѓе.

Замислете некој да го спомeне Тукидид кој рекол дека внатрешните сили кои го мотивираат човековото поведение се личната безбедност, личниот профит и личната чест. И бидејќи и други индивидуи го сакаат истото, патот за остварување на овие три егоситички цели е борбата за моќ. Нема ВМРО-ДПМНЕ, нема СДСМ, нема ДУИ, нема ВЛЕН… На оваа средба го има само фројдовото видување на човекот како амбицозна sвер.

Замислете лидерска средба на која сите би се согласиле целокупната организација на власта, да ја постават врз ваквата претпоставка на човековата природа. И да се фатат за работа да создадат ситеми на взаемна контрола на работата на сите што располагаат со некаква општествена моќ: од градоначалниците и станбените управители задолжени за противпожарните хидранти и цревата до пратениците задолжеени за собраниска контрола на работата на тајната полиција.

Сега, замислете ги како после паузата за ручек ја отвораат темата за моралот. И кажат дека без морални кочници во себе и институционални кочници во системот, ослободениот човек само му дава целосна слобода на својот егоизам. Да се повикаат на Кант и да кажат дека критериумот за моралноста е јавноста. Зашто, за да може еден политички став или дејство, јавно да ја оствари својата цел, тој мора да биде во согласност со универзалната вредност на луѓето – среќата. Во спротивно таквиот став не би бил прифатен, зашто вистинската задача на политиката е да излегува во јавност со решенија кои ќе ги направат граѓаните задоволни со својата состојба. И некој да каже дека бидејќи политиката е неминовно поврзана со желбата да се управува со судбината на други човечки суштества, многу е важно личноста на носителот на политичката или друга функција да се држи под лупата на јавноста. Особено, дали ги почитуваат и колку посветено работат на изградбата на двата столба на правдата: неповредливоста на индивидуалните права и идејата дека, иако е неминовен еден степен на нееднаквост, апсолутен приоритет треба да им се даде на социјално загрозените (Роулс).

А граѓанинот, има ли и тој некаква одговорност?

Како одговор, еве еден вистинит настан. Мала продавница спроти Обединетите нации во Њујорк во 1995 година. Продавачот ги поминува продуктите преку автоматот кој, со карактеристично пискавиот звук, ги регистрира цените. Шишето вино го трга на страна и учтиво му укажува на човекот кој стои пред мене дека алкохолни пијалоци се продаваат дури после 12 часот на пладне. „That is the law “ („Тоа е законот“) вели лежерно и без извинување. Купувачот мирно плаќа за другите производи и заминува со поздрав. Погледнувам на часовникот. Покажува – 20 минути до 12! Му ја раскажувам научената лекција за „правната држава“на познајник – Американец и констатирам дека темелите на владеењето на правото се во поведението на луѓето кои ги почитуваат законите на својата држава. Се согласува, но предупредува дека ваквото поведение е произвиод на „добрите времиња“ во кои живее американскиот народ.

„Паметам“, вели „лоши времиња, времиња на нервозни и нерасположени луѓе подготвени да ги кршат законите. Алудираше на шеесеттите, на Виетнам, на студентските антивоени протести и на борбата на „обоеното“ население за човекови права.

Замислете лидерска средба на која некој ќе укаже на фактот дека предолго граѓаните на Македонија живеат во лоши времиња, дека се нервозни, нерасположени и подготвени да ги кршат законите. И да каже дека тоа не значи дека го следи некаква зла судбина или дека, од памтивека до денес, се родени губитници. Токму спротивното, да каже дека по ништо не се разликуваме од другите народи и другите општества кои запаѓале вои кризи, излегувале од нив или – пропаѓале. И дека, за да не ни се случи второво треба да сме свесни за корените на нашите неволји.