Неоусташки кич-хорор во Загреб

Драган Марковина

Спектаклот на националистот Томпсон пред половина милион луѓе беше концерт на вистината во Хрватска. Тоа беше приредба на режимот и обнова на ендехазијата.

Единствената добра работа во врска со неоусташкиот кич-хорор што се случи овој викенд на Загрепскиот хиподром, но и низ целиот град во пресрет на концертот на Томпсон, е тоа што целата вистина за хрватското општество сега стана очигледна за сите. Прво, за урбаното население на Загреб кое, скриено во својот свет и мејнстрим медиумите, па дури и во својот мнозински зелено-левичарски политички избор, живееше во верувањето дека ситуацијата не е баш таква.

Сепак, се покажа дека е уште полошо отколку што ми се чинеше, првенствено затоа што се покажа дека нема подобро објаснување за сегашниот социо-политички момент од насловот на култната книга есеи на Мирко Ковач, „Елитата полоша од толпата“.

Затоа што, вистината е дека во последните неколку години Томпсон престана да биде проблематичен за мејнстримот и владејачката политика, што барем декларативно не беше случај дотогаш. Тоа се случи затоа што во тие последни години, Фрањо Туѓман и неговото наследство, целите 1990-ти, и самата војна, која речиси никој не ја нарекува со друго име освен Татковинска војна, станаа исклучиво позитивни, станаа ни малку проблематични, митологизирани и врежани во споменичкото наследство, до тој степен што секој навистина може да приговара на тоа, да пишува текстови и книги, да снима документарни или играни филмови, врз основа на факти, за тоа време, но ништо од горенаведеното веќе едноставно не се прифаќа во општеството. А тоа не беше случај дури ни во 1990-тите.

Парадоксот е во тоа што овој тип на нормализација на усташите се случи токму за време на премиерот Андреј Пленковиќ и неговата формално центристичка ХДЗ, што истиот мејнстрим, вклучувајќи го и Милорад Пуповац, несомнениот политички лидер на Србите во Хрватска, го сметаше за пречка за доаѓањето на власт на радикалната десница. Пуповац дури тврдеше дека Пленковиќ треба да биде платен со суво злато.

И сега, откако истиот овој Пленковиќ, заедно со трите листа на луѓе најблиски до него од партиското раководство, Јандроковиќ, Бачиќ и Давор Божиновиќ (првиот е претседател на Саборот, а другите двајца вицепремиери – н.з.), кои не се дел од ниту една партиска десница, направија поклонение за да му оддадат почит на Томпсон и откако се обидоа да ни докажат дека сме биле сведоци на величествен настан, конечно, со долго задоцнување, реагираа СДП и Можемо, но сè уште не ја слушнавме реакцијата на Милорад Пуповац. Иако веројатно на сите им е јасно како се чувствувале Србите во Хрватска додека гледале вакви сцени.

Покрај тоа, целата медиумска сцена, вклучително и оние медиуми кои не ги делат вредностите на Томпсон и неговата публика, го следеа концертот исклучиво како да е невиден спектакл, тргајќи ги настрана сите други национални, регионални и светски вести.

Затоа, останува прашањето не само како се чувствувале Србите, туку и сите оние кои не ги делат вредностите на радикалната десница. Овие луѓе поминале низ цела низа емоции, од резигнација и гнев, преку фрустрација и желба за некаков вид политичка акција.

Сепак, луѓето од левицата треба да се откажат од илузијата дека некакви пост-фестум реакции, без разлика дали од политички партии, поединци или коментатори, ќе променат нешто значајно.

Таквата промена прво бара долго време, а потоа и континуирана општествено-политичка работа, која пред сè треба да вклучува отфрлање на неоспорноста на деведесеттите и раскинување со култот на Фрањо Туѓман. Бидејќи, додека мнозинството граѓани се согласуваат по прашањето за отфрлање на усташтвото, ситуацијата е целосно обратна со Туѓман. И коренот на ваквото лудило доаѓа оттаму, а не од она што е очигледно манифестативно на симболично ниво е поврзано со НДХ.Во потесна смисла, со овој огромен број млади луѓе, за кои репертоарот на Томпсон е кулминација на секоја прослава со години, некој работеше на идеолошки и политички организиран начин. А тоа е Католичката црква, најмоќната организација во земјата која е единствената што навистина работи со младината. Не постои нико друг кој воопшто има идеја за таква работа, а камоли за пракса. Затоа, илузорно е да се очекува дека поединечни коментатори, историчари, писатели или последователни еднократни изјави на политички партии ќе променат нешто на што се работело организирано, масовно и толку долго.

Единственото нешто во што овој концерт може да помогне е подигање на свеста за потребата од оваа работа, но постои голема шанса тоа да остане така.

Вистина е, и ова може да биде донекаде утешно, дека ова е симболично радикално десничарско движење, кое е во голема мера во тренд кај младата популација, но не бара голем чекор од симболиката до праксата. Особено затоа што е апсолутно неверојатно од каде таков национализам го добива своето гориво, бидејќи ако некој национализам овде ги постигнал практично сите свои цели, тоа е хрватскиот. Овие фрустрации не можат да бидат ништо друго освен фиктивни и поттикнати само од неколку проценти од нас кои сè уште гласно се спротивставуваат на нив.

Секако, поздравиот дел од хрватското општество го чека првото поставување на многу потешки прашања, со сомнителна можност за ефикасни одговори на нив.

(Драган Марковина е хрватски историчар. Текстот е објавен во „Пешчаник“)

Превод: Независен