Новото лице на протестот

Нешто важно се случува во Кина и тоа треба да го загрижи политичкото раководство на земјата. Помладите Кинези сè повеќе покажуваат став на пасивна резигнација, доловен со новиот звучен збор баи лан („нека гние“). Роден од економско разочарување и широко распространета фрустрација од задушувачките културни норми, баи лан ја отфрла трката на стаорци и го поттикнува човекот да го прави само минималниот минимум на работа. Личната благосостојба има предност пред напредувањето во кариерата.

Истата тенденција се рефлектира и во друг неодамнешен звучен збор: танг пинг („лежерно одмарање“), жаргонски неологизам што означува чувство на резигнација пред немилосрдната социјална и професионална конкуренција. И двата термини сигнализираат отфрлање на општествените притисоци за претерано постигнување и на социјалниот ангажман како будалеста игра со намалени приходи.

Минатиот јули, Си-Ен-Ен објави дека многу кинески работници ги заменуваат канцелариските работни места под висок притисок за флексибилна работа на работници. Како што објасни 27-годишник од Вухан: „Сакам да чистам. Како што се подобрува животниот стандард (ширум земјата), побарувачката за услуги за домаќинство исто така расте… Промената што ја носи е тоа што веќе немам вртоглавици. Чувствувам помал ментален притисок. И јас сум полн со енергија секој ден“.

Ваквите ставови се претставени како аполитични, отфрлајќи го и насилниот отпор кон власта и каков било дијалог со властодршците. Но, дали ова се единствените опции за отуѓените?

Масовните протести во Србија сугерираат други можности. Демонстрантите не само што признаваат дека има нешто гнило во државата Србија; тие исто така инсистираат да не се дозволи гнилежот да продолжи.

Протестите започнаа во ноември минатата година во Нови Сад, по уривањето на настрешницата на неодамна реновираната железничка станица под која загинаа 15 лица, а двајца беа тешко повредени. Оттогаш, демонстрациите се проширија во 200 српски градови и населени места, привлекувајќи стотици илјади луѓе, со што ова стана најголемото движење предводено од студенти во Европа од 1968 година.

Очигледно, уривањето на настрешницата беше само искрата што го запали осигурувачот на потиснатото незадоволство. Загриженоста на демонстрантите опфаќа многу прашања, од неконтролираната корупција и еколошкото уништување (владата планира целосно да се вклучи во ископувањето на литиум) до општиот презир што српскиот претседател Александар Вучиќ го покажа кон населението. Она што владата го претставува како план за вклучување во глобалните пазари, младите Срби го гледаат како итрина за прикривање на корупцијата, продажба на национални ресурси на странски инвеститори под матни услови и постепено елиминирање на опозициските медиуми.

Но, што ги прави овие демонстрации уникатни? Рефренот на демонстрантите е: „Ние немаме политички барања и се држиме на дистанца од опозициските партии. Едноставно бараме српските институции да работат во интерес на граѓаните“. За таа цел, тие инсистираат на транспарентност за реновирањето на железничката станица во Нови Сад; пристап до сите документи за несреќата; отфрлање на обвиненијата против уапсените за време на првиот антивладин протест во ноември; и кривично гонење на оние кои ги нападнаа студентите демонстранти во Белград.

Така, демонстрантите сакаат да го скратат процесот што ѝ овозможи на владејачката партија да ја држи државата во заложништво контролирајќи ги сите институции. Од своја страна, владата на Вучиќ реагираше бурно, но и со техника позната во боксот како „клинч“: кога борец ги обвиткува рацете околу противникот за да го спречи слободно да удира.

Колку повеќе Вучиќ станува паничен, толку е поочаен да се обиде да направи некаков договор со демонстрантите. Но, демонстрантите одбиваат каков било дијалог. Тие ги прецизираа своите барања и безусловно инсистираат на нив.

Традиционално, масовните протести се потпираат барем имплицитно на заканата од насилство, во комбинација со отвореноста за преговарање. Сепак, овде го имаме спротивното: демонстрантите во Србија не се закануваат со насилство, но тие исто така го отфрлија дијалогот. Таквата едноставност предизвикува конфузија, како и очигледното отсуство на очигледни лидери. Во оваа потесна смисла, протестите имаат некои сличности со баи лан.

Во еден момент, секако, во игра ќе мора да влезе и организираната политика. Но, засега, „аполитичкиот“ став на демонстрантите создава услови за нова политика, наместо за друга верзија на истата стара игра. За да се постигне закон и ред, масите мора да се исчистат.

Ова е доволна причина остатокот од светот безусловно да ги поддржи протестите. Тие докажуваат дека едноставниот, директен повик за закон и ред може да биде посубверзивен од анархичното насилство. Србите сакаат владеење на правото без сите непишани правила кои ја оставаат вратата отворена за корупција и авторитаризам.

Демонстрантите се далеку од старата анархична левица која доминираше на демонстрациите во 1968 година во Париз и низ Западот. Откако 24 часа го блокираа мостот на Дунав во Нови Сад, младите демонстранти решија да го продолжат собирот за дополнителни три часа за да можат да ја исчистат областа. Може ли да се замислите парижаните од 1968 година, кои фрлаа камења, да го направат истото?

Иако некои можеби го гледаат политички мотивираниот аполитизам на српските демонстранти како лицемерен, тој е подобро сфатен како знак на нивниот радикализам. Тие одбиваат да играат политика според постоечките (најчесто непишани) правила. Тие бараат фундаментални промени во начинот на работа на основните институции.

Најголемиот лицемер во оваа приказна е Европската унија, која се воздржува од притисок врз Вучиќ од страв дека тој ќе гравитира кон Русија. Додека претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, изрази поддршка за грузискиот народ „што се бори за демократија“, таа остана неверојатно тивка за бунтот во Србија – земја која официјално е кандидат за членство во ЕУ од 2012 година. ЕУ му дозволува на Вучиќ да си прави што сака, бидејќи тој вети стабилност и извоз на литиум, клучен придонес за електричните возила.

Недостатокот на критики од ЕУ, дури и во услови на обвинувања за изборна измама, постојано го остави српското граѓанско општество надвор на студот. Треба ли да се чудиме што има толку малку знамиња на ЕУ што ги веат демонстрантите? Идејата за „обоена револуција“ од типот што беше пионер во Украина пред 20 години за „приклучување кон демократскиот Запад“ веќе нема никаква вредност. ЕУ достигна уште едно политичко ниско ниво.(nezavisen.mk)

Славој Жижек

(Славој Жижек, професор по филозофија на Европската школа за постдипломски студии, е меѓународен директор на Институтот за хуманистички науки Биркбек на Универзитетот во Лондон. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)