Од судницата во Москва

Неверојатни вести стигнуваат од судовите во Русија. Оние што се против војната се осудени на драконски казни затвор. Процесите наликуваат на судењата од Сталиновото време. Пишува Љупчо Поповски

Оваа недела беше особено тешка за опозициските фигури во Русија. Двајца од нив се осудени на драстични казни затвор затоа што се против војната на Владимир Путин во Украина. Затоа што војната ја нарекоа со вистинското име – војна, и затоа што зборуваа за злосторствата што ги направи руската армија во нејзиниот разурнувачки поход.

Во понеделникот истакнатиот опозициска политичар, новинар и активист, Владимир Кара-Мурза беше осуден дури на 25 години затвор од Градскиот суд во Москва. Тоа е толку немилосрдна казна што ги надминува и оние од процесите на советските дисиденти од 1960-те и 1970-те и заликува на наместените судења од Сталиновото време од 1930-те.

Кара-Мурза (41), кој има руско и британско државјанство и студирал на Универзитетот во Кембриџ, беше приведен во април 2022 година и обвинет за ширење лажни информации за руската армија во Украина. Подоцна тој беше обвинет и за „велепредавство“ поради серија јавни говори во кои ги критикуваше политиките на Кремљ и војната во Украина.

На судијата му беа потребни само неколку минути да се произнесе за неговиот случај – понекогаш доставувањето на пресудите и објавувањето на пресудата може да потрае долго време во руските судови.

Лани во октомври Владимир Кара-Мурза ја доби наградата за човекови права „Вацлав Хавел“, што ја доделува Советот на Европа. Бидејќи тој беше веќе во затвор наградата ја прими неговата сопруга Евгенија и притоа прочита писмо во негово име.

Два дена по пресудата за Кара-Мурза судот во Москва расправаше по жалбата на познатиот руски опозициски политичар Илја Јашин. Тој претходно беше осуден на 8,5 години затвор за ширење на „лажни информации“ за руската армија. Судот експресно ја отфрли неговата жалба и ја потврди првостепената пресуда од декември 2022.

Јашин (40) беше и советник во една од општините во Москва. Неговата најголема вина беше што рече дека руската армија извршила озлогласени злосторства во Буча, Украина, и дека тоа не биле наместени актерски сцени, како што тврди Москва.

Гревовите на опозиционерите

Во Македонија има многу луѓе кои не само што ја оправдуваат руската интервенција во Украина, туку и го посакуваат путиновиот модел за овдешново општество. Некогаш изгледа како борба со ветерници да се убедуваат тие што заслепено гледаат кон исток во инспирација за начинот на владеење. Па, сепак…

Подолу ќе ги пренесеме завршните обраќања на Владимир Кара-Мурза и Илја Јашин од судницата во Москва. Од нив може многу да се научи како тече политичката борба во еден режим кој ги преминува и границите на автократија. Нема тука зборови полни со гнев и навреди, главно тоа се политички пледоајеа за вистината која не може да се измени и вербата дека Русија еден ден ќе биде подобра и ќе стане рамноправен дел од демократските општества.

Еден од големите гревови на Кара-Мурза е и што лобираше за Глобалниот акт „Магнитски“ – според кој САД, Велика Британија, ЕУ и Канада може да санкционираат поединци кои ги прекршуваат човековите права. Но, судењето, исто така, изгледаше како одмазда против новинарот кој стана политичар. Како што објави руската независна информативна веб-страница „Верстка“, судијата Сергеј Подоприговоров, кој во понеделникот го осуди Кара-Мурза, е одговорен за одобрувањето на притворот на ревизорот Сергеј Магнитски во 2008 година. Магнитски ја истражуваше корупцијата меѓу владините функционери. Тој почина 11 месеци подоцна, во 2009, додека беше во истражен притвор во Москва.

Еве го говорот во своја одбрана што го кажа Владимир Кара-Мурза во судот на 10 април.

„Почитувани судии! Бев сигурен дека по две децении во руската политика, после сѐ што видов и доживеав ништо повеќе не може да ме изненади. Морам да признаам дека згрешив. Сепак, бев изненаден што, во однос на степенот на блискост и дискриминација на одбраната, моето судење во 2023 година ги остави зад себе ‘судењата’ на советските дисиденти во 1960-тите и 70-тите. Да не зборуваме за бараниот термин и вокабулар за ‘непријателот’: ова не се ни 1970-тите – ова се 1930-тите. За мене, како историчар, ова е повод за размислување.

Во фазата на сведочењето на обвинетиот, претседавачот на судот ме потсети дека една од олеснителните околности е ‘каење за стореното’. И иако околу мене сега има малку забава, не можев да се воздржам од насмевка. Злосторниците мора да се покајат за своите дела. Јас сум во затвор поради моите политички ставови. За зборување против војната во Украина. За долги години борба против диктатурата на Путин. За олеснување на усвојувањето на лични меѓународни санкции според ‘Законот Магнитски’ против прекршителите на човековите права. Не само што не се каам за ништо од ова, туку и сум горд на тоа. Горд сум што Борис Немцов ме внесе во политиката. И се надевам дека не се срами од мене. Се потпишувам на секој збор од оние што ги кажав и кои ми се припишуваат во ова обвинение. И се обвинувам само за една работа: дека со текот на годините на политичката активност не можев доволно да ги убедам моите сонародници и политичарите од демократските земји за опасноста што сегашниот режим во Кремљ ја претставува за Русија и за светот. Денес тоа е очигледно за сите, но по страшна цена – цената на војната.

Во последниот збор обвинетите најчесто бараат ослободителна пресуда. За лице кое не сторило кривични дела, единствената законска казна би била ослободителна. Но, јас не барам ништо од овој суд. Ја знам мојата пресуда. Ја знаев пред една година кога во ретровизорот видов луѓе во црни униформи и црни маски како трчаат по мојот автомобил. Таква е цената на молкот во Русија сега.

Но знам и дека ќе дојде ден кога ќе ја снема темнината над нашата земја. Кога црното ќе се нарекува црно, а белото ќе се нарекува бело; кога на официјално ниво ќе се препознае дека два пати два сѐ уште се четири; кога војната ќе се нарече војна, а узурпаторот узурпатор; и кога оние кои ја поттикнаа и ја покренаа оваа војна, а не оние кои се обидоа да ја спречат, ќе бидат препознаени како криминалци. Овој ден ќе дојде неизбежно како што пролетта ќе ја замени дури и најстудената зима. И тогаш нашето општество ќе ги отвори очите и ќе се згрози од тоа какви страшни злосторства се направени во негово име. Од ова сознание, од оваа рефлексија, ќе започне долгиот, тежок, но толку важен пат за сите нас на закрепнување и обновување на Русија, нејзиното враќање во заедницата на цивилизираните земји.

И денес, дури и во темнината што нѐ опкружува, дури и седејќи во овој кафез, ја сакам мојата земја и верувам во нашиот народ. Верувам дека можеме да чекориме по овој пат“.

„Пролетта доаѓа и по најстудената зима“

Илја Јашин беше осуден на 8,5 години затвор затоа што на Јутјуб имаше стрим за убиствата на цивили во Буча. Спроведените истраги потврдија дека руската војска била вмешана во овие убиства. На рочиштето Јашин учествуваше преку видео врска и го нарече рускиот претседател Владимир Путин „воен злосторник“. Еве го целиот текст од говорот на Илја Јашин.

„На 9 декември 2022 година, бев осуден според законот за воена цензура. Овој закон е правно ништовен и спротивен на Уставот. Всушност, се воведува незаконска забрана за јавно несогласување со ставот на руските функционери во врска со војната што ја започна претседателот Путин против Украина. Војна официјално признаена со резолуција на ОН како чин на криминална агресија против независна држава.

Казната што ми беше доделена е неверојатна: осум и пол години затвор за 20-минутен говор на интернет. Во затворот сретнав многу убијци, силувачи и разбојници кои добија помали казни за нивните злосторства. Сакам да нагласам – за вистински злосторства, а не за зборови.

Што е моја вина? Тоа, додека ја исполнував мојата должност како руски политичар и патриот, искрено ја кажав вистината за оваа војна. И, особено, за воените злосторства извршени од војниците на Путин во украинскиот град Буча.

Помина речиси една година откако сум зад решетки. Во тоа време се случија неколку важни настани. Прво, спроведени се целосни истраги за тоа што се случило во Буча за време на окупацискиот период. По повлекувањето на руските единици, во градот работеа истражители, новинари и активисти за човекови права од целиот свет. Откриени се бројни гробници и цели масовни гробници на цивили. Со помош на сателитски снимки, видеа од беспилотни летала, според пораките во инстант-месинџери и улични камери за надзор, беше можно да се вратат последните минути од животот на десетици обични граѓани кои беа застрелани од војници. На некои од загинатите им ги врзале рацете зад грб, всушност биле егзекутирани.

Објавени се прислушуваните телефонски разговори на руските војници кои биле во Буча. Тие им кажаа на своите семејства дека извршиле убиства и се пожалија дека се плашат да не полудат поради учеството во масакрот на цивилите. Утврдени се имињата и повиците на голем број борци и команданти вклучени во ова. Новинарите контактираа со некои од нив и објавија суштински признанија.

Злосторствата во Буча се потврдуваат со бројните приказни на локалните жители кои биле сведоци на овие настани. Целокупната база на докази е документирана и, несомнено, ќе биде основата на обвинението, кое наскоро ќе го изнесат меѓународните правосудни органи. И иако руските власти продолжуваат да инсистираат дека масакрот во Буча е лажен, а мртвите тела биле прикажани од маскирани актери, тие на крајот ќе треба да одговораат.

Вториот важен настан што се случи по моето притворање беше распишувањето на налог од Меѓународниот кривичен суд за апсење на Владимир Путин. Тоа е чудна ситуација, нели се согласувате? Путин е воен злосторник, а јас останувам зад решетки – човек кој се противи на војната што ја започна. Не мислите ли, судии, дека со тоа што ќе продолжите да ме држите во затвор, станувате негови соучесници? Веројатно би рекле дека не е важно. Не зедовте оружје, нели? Каде сте вие и каде се воените злосторства. Но, на крајот на краиштата, Путин лично не трчаше со автомат, но сепак сега е принуден да се крие од правдата. И воопшто не е исклучено на крајот да му го отстапам моето место во затвор.

Би сакал да го свртам вашето внимание на фактот дека Путин изврши злосторство не само против Украина, туку и против нашата земја. Тој со својата политика удри по националната економија и безбедност, ја изолира Русија на светската сцена и испрати десетици илјади наши луѓе во смрт. Но, уште полошо, тој создаде услови за радикално зголемување на насилството во нашето општество.

Од напред доаѓа бесконечен прилив на мажи чија психа е трауматизирана од војната. Научија да користат оружје и да убиваат, смртта веќе не е табу за нив. Видовме колку организирани криминални групи се појавија во Русија по авганистанската војна. Масакрот во Украина значително ќе го зголеми овој размер. Бројот на злосторства со оружје во Санкт Петербург веќе е двојно зголемен, додека во Москва тројно. И чекаме уште поголем, монструозен наплив на насилство и дехуманизација на општеството. Владимир Путин сноси апсолутна одговорност за ова.

Во меѓувреме Русија се задушува во крв, судот денеска разгледува жалба за мојата казна. Совршено разбирам дека единствениот начин да се постигне нејзино ублажување е покајувањето, да се моли за прошка, да се нарече црното бело, а во исто време и да се предаде еден од моите другари. Ова нема да се случи. Нема да омаловажувам и да се гребам пред вас, судии. Совеста ми е чиста, па мирно ја прифаќам судбината.

Силата ми дава чувство на морална супериорност над крадците и убијците кои ја презедоа власта. Тие знаат дека не се плашам од нив. Не бегав од нив, не молам за милост и никогаш не ги спуштав очите пред нив. А она што ми дава сила е чувството на одговорност за мојата земја.

Нишалото на историјата е немилосрдно и сфаќам дека, штом ќе бидам ослободен, ќе станам еден од оние кои ќе треба да го исчистат целиот овој крвав хаос. Јас ќе бидам еден од оние кои ќе градат нова слободна и среќна Русија на урнатините на путинизмот.

И верувајте ми: подготвен сум да ѝ служам на мојата земја и на мојот народ“.

Нов процес против Навални

Неколку дена пред пресудата за Владимир Кара-Мурза, неговиот адвокат Вадим Прохоров ја напушти Русија. Прохоров рече дека решил да си замине откако добил предупредување дека има „интерес“ за него. Прохоров ги бранеше истакнатите руски дисиденти и активисти.

Во меѓувреме, се појави информацијата дека возач на Министерството за внатрешни работи се соочува со долга затворска казна за ширење „лажни вести“ за војната во личен телефонски повик. Телефонот на Сергеј Клоков бил прислушуван неколку недели по руската инвазија на Украина и тој бил приведен во март 2022 година. Тој, наводно, му рекол на еден пријател по телефон: „Мислиме дека се бориме против фашизмот, но таму нема фашизам. Нема“. Државниот обвинител побара од судот да му одреди затворска казна од девет години.

На 26 април, во судот во Москва ќе започне разгледувањето на нов кривично дело против главната опозициска фигура во Русија, Алексеј Навални, основач на Фондацијата за борба против корупцијата (ФБК). Како што појасни соработникот на Навални, Леонид Волков, ова е „политички случај, во кој целата работа на ФБК од 2011 година ретроактивно е прогласена за екстремизам, а Навални ќе треба да биде осуден до 35 години“.

„Навални е ограничен да комуницира со адвокатите и не му е дозволено да користи материјали за пишување – а во исто време тие водат случај со стотици тома во судот“, рече Волков.

Во март 2022 година, Навални беше осуден на девет години во строга затворска колонија. Сега се наоѓа во поправната колонија бр. 6 во Владимирската област. Од август 2022 до април 2023 тој 13 пати бил префрлен во самица.