Падот на медиумските слободи
Медиумскиот плурализам во многу земји-членки на Европската унија, дури и во земјите со традиционално слободен медиумски пазар, се повеќе се задушува поради високата концентрација на сопственост, се вели во извештајот на Унијата за граѓански слободи за Европа (слободи). Овој извештај се заснова на истражување на 43 групи за човекови права од 21 земја. Заклучокот е дека слободата на печатот пропаѓа во целиот блок, со предупредување дека неколку влади во земјите на ЕУ активно ја загрозуваат слободата на медиумите, додека некои ја задушуваат независноста на медиумите со неповолна легислатива.
Со лабавите правила за транспарентност на сопственоста, зголеменото владино влијание врз јавните медиуми и заканите за новинарите, слободата на медиумите и плурализмот се „под напад низ ЕУ, а во некои случаи се борат за опстанок“, се вели во извештајот. „Тоа не е изненадување“, вели Џонатан Деј, главен уредник на извештајот. „Обидот на владата да го ослабне владеењето на правото и демократските институции речиси секогаш започнува со обид да го контролира медиумскиот пејзаж. Тој посочува дека напорите на ЕУ за заштита на слободата на медиумите преку новиот закон (Европски закон за слободата на медиумите, Емфа) „веќе наидуваат на отпор уште пред да стапи во сила регулативата. Во некои земји-членки, успехот на неговата имплементација ќе има одлучувачко влијание врз слободните медиуми“.
Извештајот ја нагласува прекумерната концентрација на медиумска сопственост во Франција, Холандија, Хрватска, Унгарија, Словенија, Шпанија и Шведска, со сопственост често во рацете на неколку ултра богати поединци. Проблемот се влошува со несоодветната транспарентност на сопственоста на медиумите, бидејќи се известува дека многу земји-членки сè уште немаат воспоставено јавно достапни регистри во согласност со одредбите пропишани од Емфа, кој стапува на сила во август оваа година.
Овој обврзувачки закон за сите членки на ЕУ гарантира заштита на новинарите и нивните извори, независност на регулаторните тела и целосна транспарентност на сопственоста – но многу земји-членки „изгледаат не се подготвени, а некои дури и се противат на неговото спроведување“, се наведува во извештајот. Франција се соочи со „значајни предизвици за медиумскиот плурализам“, се забележува во извештајот, посочувајќи на стекнувањето на групата Хашет од Винсент Болоре. Во неколку издавачки куќи на оваа групација потоа беа инсталирани менаџери кои сочувствуваат со ставовите на конзервативниот француски милијардер. Во Италија, купувањето на водечката новинска агенција АГИ го планира групата Анџелучи, на чело со Антонио Ангелучи, пратеник на екстремно десничарската партија Лега, која веќе ги поседува италијанските весници, вклучувајќи ги Ил Џорнале, Либеро и Ил Темпо. Групацијата Бониер поседува 43% од сите претплатни весници во Шведска; додека Шибстед поседува уште 13, вклучувајќи ги и Афтонбладет и Свенска Дагбладет. Во Холандија, RTL Nederland и Talpa Network поседуваат повеќе од 75% од телевизискиот пазар. На холандскиот пазар на онлајн медиуми доминираат сајтови во сопственост на три групи – DPG Media, Mediahuis и RTL Nederland – при што првата ги објави плановите за купување на Mediahuis на крајот на 2023 година, што сега е под истрага од телата за правата на потрошувачите и за заштита на пазарот.
Загриженоста за изумирањето на плурализмот расте и во Германија, каде што многу локални весници, погодени од дигитализацијата и намалената читателска публика, се намалуваат. Речиси половина од сите германски издавачи на весници ги намалија своите редакции, а 62 отсто очекуваат повеќе кратења. Концентрацијата на сопственоста, заедно со зајакнувањето на државните медиуми, е на својот врв во Унгарија, каде што Централноевропската фондација за печат и медиуми (Кесма), управувана од луѓе лојални на премиерот Виктор Орбан, поседува неколку стотици медиумски куќи. Олигарсите блиски до Орбан почнаа да купуваат големи медиуми во 2010 година, а потоа ги „донираат“ на Кесма, која од 2018 година работи како „централизиран, провладин медиумски конгломерат“ и финансиски се потпира на државни реклами, се вели во европски извештај.
Освен во Унгарија, владите на одредени земји имаат влијание и врз националните медиуми преку нетранспарентно распределување на државните средства за рекламирање или со фаворизирање на медиуми кои се пријателски настроени кон владата. Извештајот покажа дека тоа е случај во Бугарија, Грција, Хрватска, Малта, Словенија и Шпанија. Се наведува и дека јавните медиуми се „затвореник на владата и нејзиниот гласноговорник“ во Унгарија, а во ист правец се движат и во Словачка, каде што новите закони повеќе не гарантираат уредувачка независност. Јавните медиуми се исто така ранливи во Бугарија, Грција, Хрватска и Италија.
Извештајот, исто така, покажа дека новинарите сè уште се изложени на говор на омраза и физички напади и дека во текот на 2024 година претрпеле полициско насилство во Франција, Грција, Унгарија, Германија и Шпанија. Во некои земји, новинарките се несразмерно цел на напади. Конечно, таканаречените тужби за SLAPP беа „потенцијална егзистенцијална закана“ за медиумите во најмалку десетина земји на ЕУ во текот на изминатата година, при што словачкиот премиер Роберт Фицо лично поднесе тужба за SLAPP против новинар. Јавните службеници, исто така, ја попречуваа работата на новинарите со заобиколување или целосно одбивање на барањата за слободен пристап до информации во неколку земји, вклучително и Бугарија, Грција, Холандија, Малта, Германија и Шпанија, се вели во извештајот.
Извор: The Guardian
Превод: Либертас
