Пулсот кај младите Балканци: Како живеат и на што се надеваат?

DW

Тие се грижат за својата економска иднина, а во текот на образованието наидуваат на корупција, велат младите од Балканот во истражувањето на германската фондација Фридрих Еберт.

Како живеат, што ги загрижува и движи и на што се надеваат – Фондацијата Фридрих Еберт праша речиси 9.000 млади луѓе на возраст од 14 до 29 години од дванаесет балкански земји: Србија, Босна и Херцеговина, Црна Гора, Косово, Северна Македонија, Албанија, Турција, како и членките на ЕУ – Хрватска, Словенија, Романија, Бугарија и Грција.

Ако извештајот од над сто страници се сведе на неколку реченици, тогаш тие би биле следниве: економската стабилност е најважна за младите. Многумина се подготвени да жртвуваат некои граѓански права за да ја постигнат таа цел. Разликите во ставовите меѓу младите мажи и жени се зголемуваат, додека родовата нееднаквост на штета на жените се уште постои во многу области. А според младите, корупцијата е еден од најголемите проблеми во нивната земја.

Споредено со претходното истражување (2018) на оваа фондација блиска до СПД, значително е зголемен стравот од војна, насилство и болести. Ова не е изненадувачки, имајќи предвид дека во меѓувреме се случи пандемијата на корона, што избувнаа војни во Украина и на Блискиот Исток. За разлика од нивните врсници во Западна Европа, младите од регионот се помалку заинтересирани за политика и не се премногу загрижени за климатските промени.

Во студијата се наведува и дека младите на Балканот стануваат се потолерантни кон ЛГБТК+ заедницата, но и дека веруваат дека оваа заедница има „премногу“ права.

Изгледите за пристапување во ЕУ го поттикнуваат оптимизмот кај младите луѓе во многу земји кои не се членки на ЕУ, додека песимизмот кај младите во земјите-членки на ЕУ е висок – и продолжува да расте.

Еве дел од резултатите од студијата подетално, со посебен акцент на Србија, Босна и Херцеговина, Хрватска и Црна Гора. Во овие земји песимизмот порасна насекаде, но особено драстично во Хрватска, членка на ЕУ – додека во претходната анкета 11,3 отсто веруваа дека состојбата во земјата ќе се влоши, сега така мислат дури 46,1 отсто од младите.

Лоши оценки за образование

На прашањето колку се генерално задоволни од образованието, само околу четвртина од младите во Србија, Црна Гора и Босна и Херцеговина одговориле позитивно. Во тие земји има забележително намалување на задоволството во однос на 2018 година. Младите Хрвати се нешто позадоволни (38,4 отсто) и тоа е континуирано.

Младите во регионот за првпат се соочуваат со корупција веќе за време на нивното школување. Бројките зборуваат сами за себе: од 60 отсто од младите во Црна Гора до 77 отсто во Босна и Херцеговина веруваат дека оценките или испитите се купуваат или продаваат на универзитетите во нивната земја.

Страв од невработеност – иако не е толку темно

Кога станува збор за невработеноста, авторите на студијата наведуваат дека реалната невработеност е помала од онаа што младите ја перципираат дека е – затоа, тие ја гледаат ситуацијата полоша отколку што е. Сепак, родовиот јаз во стапката на невработеност е загрижувачки: младите жени се со поголема веројатност да бидат невработени отколку младите мажи.

Стравот од невработеност е доста присутен и е малку поизразен кај жените (54 проценти) и кај младите во урбаните средини. Во исто време, младите со високо образование имаат поголема веројатност да се грижат за невработеноста. Овој страв е особено раширен во Босна и Херцеговина (68 проценти).

Што е клучно за вработување?

Младите од речиси сите земји од регионот сметаат дека врските со луѓе на моќни позиции и партиска припадност се важни фактори за добивање работа, особено во земјите кои не се членки на ЕУ.

Така, младите во БиХ (57 отсто) и Србија (48 отсто) сметаат дека тоа се клучни фактори. Во Црна Гора има разлика: 34,7 отсто сметаат дека членството во партијата е важно, а 44,7 отсто сметаат дека тоа се врски. Во Хрватска, врските се исто така поважни (54,5 отсто) од партиското членство (42,1 отсто).

Сепак, експертизата во одредена област исто така се покажа како клучен фактор. Во Црна Гора тоа го велат 63,2 отсто од младите, во Хрватска речиси 60 отсто, во Босна и Херцеговина речиси 50 отсто, а најмалку во Србија – само 46 отсто.

Несигурното и несоодветно вработување преовладува како облик на работа кај младите. Многумина се заробени на ниско платени работни места, и додека повеќето работат на позиции во согласност со нивното формално образование, има забележителен пад во овој тренд во споредба со претходните истражувања.

Во Хрватска уделот на младите кои работат на работа за која се преквалификувани се зголеми од 17,5 на 28 проценти, што е најниска стапка во четирите земји што ги издвоивме овде. Во Србија процентот на вакви млади беше и останува најголем, иако беше единствениот каде што се намали во однос на 2018 година.

Се попопуларно: одете во странство и вратете се во татковината

Во сите земји од регионот, без разлика дали се членки на ЕУ или не, подготвеноста за миграција е зголемена во однос на претходното истражување во 2018 година.

Повеќе од 25 проценти од младите во регионот укажуваат на силна тенденција за емигрирање. Во исто време, постои голема разлика меѓу земјите членки на ЕУ и оние што не се, но не и кога подобро ќе ги погледнеме резултатите во четирите земји што ги издвоивме. Така, најголем процент од младите кои „многу, многу“ и „умерено“ сакаат да се иселат од државата е најмногу повисока во БиХ (68 отсто), потоа во Србија (58 отсто), а потоа во Хрватска (51 отсто), додека најниска е во Црна Гора со 48 отсто.

Студијата прави разлика помеѓу постојана миграција и циркуларна миграција, односно кога младите планираат да се вратат во својата татковина. Циркуларната миграција е попопуларна во земјите-членки на ЕУ отколку во земјите кои не се членки, но и таму оваа форма на миграција станува се почеста.

Од друга страна, се намалува бројот на млади кои претендираат за трајно преселување.

Економските и политичките причини се главната мотивација за трајно преселување, додека академските и културните причини поттикнуваат краткотраен престој во странство. Поддршката за демократијата опаѓа – силен лидер не треба да се отфрли

Иако мнозинството млади се уште ги поддржуваат демократските вредности, довербата во демократијата значително опадна. Парадоксално, речиси половина од младите луѓе кои велат дека силно ја поддржуваат демократијата се отворени за идејата за силен авторитарен лидер.

Имајќи ги предвид Србија, Босна и Херцеговина, Хрватска и Црна Гора, таков лидер најмногу се одобрува во Црна Гора и Босна и Херцеговина.

Авторитарните тенденции во целиот регион се рефлектираат и со фактот дека 35 отсто од испитаниците би се откажале од граѓанските права за повисок животен стандард, додека 40 отсто сметаат дека граѓанските права понекогаш треба да се ограничат во интерес на безбедноста.

Етнонационализам – против мултиетничките заедници

Иако генерално е во опаѓање, етно-национализмот останува широко распространет, особено меѓу младите мажи. Тоа е една од најголемите закани за демократиите во регионот.

Терминот „етнонационализам“ се однесува на облици на национализам кои ја сметаат етничката припадност и етничките врски како клучни компоненти на разбирањето и искуството на „нацијата“.

Статистички значаен пораст на етнонационализмот се случи во Северна Македонија, Црна Гора (од 2,4 на 2,6) и Словенија, додека тој остана на високо ниво во Турција, Албанија и Косово (3,3). Во Србија етнонационализмот е константен со вредност од 2,6, додека во Хрватска е (2,7), а во Босна и Херцеговина е значително намален и со оценка 2,1 е најниска од четирите земји што ги издвоивме во овој текст.