Религија и христијанство: Од каде потекнуваат теориите дека Исус и Марија Магдалена биле во романтична врска?

Во книгата „Последното искушение на Христос“ објавена во 1951 година од грчкиот писател Никос Казанѕакис (1883-1957), Исус се жени со Марија Магдалена. Триесет и седум години подоцна, делотo е адаптирано во истоимениот филм во режија на Мартин Скорсезе. Во 21 век, уште еден бестселер кој стана блокбастер ја промовираше идејата за двојка: „Кодот на Да Винчи“, роман од 2003 година на Американецот Ден Браун, адаптиран во филм во 2006 година.

Ако во фантазијата на популарната култура овие два лика од Библијата се прикажуваат повторно и повторно како романтична двојка, дали за тоа има некаква основа во древните христијански списи?

Ако се ограничиме на таканаречените канонски книги, односно приказните кои христијанските религии ги препознаваат како составен дел од Библијата, тоа нема никаква основа. И повеќе од тоа, христијанските верници често ги презираат тие теории, сметајќи ги не само за неточни, туку и за ерес.

Но, истражувањата засновани на таканаречените „апокрифни евангелија“, текстови стари колку и оние што го сочинуваат Новиот завет, но кои се исфрлени од Католичката црква, сепак откриваат докази за љубовта меѓу Исус и Марија Магдалена.

„Омилената ученичка“
Иако не постои согласност меѓу современите експерти, секое толкување на списите мора да се направи со должно внимание.
„Повеќето од апокрифите што се однесуваат на овој „случај“ всушност никогаш не ја спомнуваат Магдалена како „сопруга на Исус“, вели ватиканскиот научник Миртичели Медеирос, истражувач за католичка историја на Папскиот Грегоријански универзитет во Рим.

„Прво, се вели дека таа била омилена ученичка на Исус и посветена „придружничка“, збор кој, ако не се земе предвид анахронизмот, може да генерира безброј толкувања“.
За истражувачката Вилма Стигал Де Томасо, д-р по религиозни студии и авторка на „Марија Магдалена: Историја, традиции и легенди“, нема ништо историско што ги поддржува овие теории за љубовната врска меѓу Магдалена и Исус.
„Нема факти за поддршка на оваа хипотеза“, вели таа.

„Дури и гностичките апокрифни текстови не го коментираат овој однос. Повеќето зборуваат за односот помеѓу Марија Магдалена и воскреснатиот Исус“, додава Де Томазо, истражувачка во Бразилското здружение за теологија и религиозни науки и член на Латиноамериканското здружение за литература и теологија. Американскиот историчар и писател кој живее во Англија Мајкл Хејг, автор на книгата „Марија Магдалена: Од Библијата до кодот на Да Винчи: Исусовата придружничка, божица, проститутка, феминистичка икона“ се согласува со неа.
Хејг ја брани тезата дека Магдалена била многу блиска и интимна со Исус, но само од духовна гледна точка.

Големата мистерија
Мистеријата започнува со идентитетот на Магдалена, жена за која малку се знае. Се верува дека го добила тоа име затоа што потекнува од Магдала, град на брегот на Галилејското Море (сега северен Израел).
„Таа е една од најпознатите жени во Библијата“, вели хагиологот Тиаго Маерки, истражувач на древното христијанство и член на Хагиографското друштво на САД.Хагиологијата е проучување на светците.

„Од една страна, таа е светица, преобратена. Од друга страна, таа е проститутка, која подоцна станува љубовница или сопруга на Исус“.
„Историската Марија Магдалена доаѓа од традицијата создадена од традициите по смртта на Исус“, вели историчарот Андре Леонардо Чевитаресе, професор на Институтот за историја на Федералниот универзитет во Рио де Жанеиро и автор на книгата „Исус од Назарет: што историјата има да каже за него“.
„Усната традиција е организирана околу она што го паметеле, но и целосно измислени сеќавања за Исус. Овие традиции главно потекнуваат од периодот помеѓу смртта на Исус и првите списи за него“.
Чевитарезе истакнува дека Магдалена се споменува во двете најстари списи во христијанството: апокрифното „Евангелие на знаците“, веројатно од крајот на шеесеттите години на првиот век; и канонското „Евангелие според Марко“, од следната деценија.
Меѓу канонските книги таа по име се споменува 17 пати, секогаш во евангелијата.
Во следните книги, кои почнуваат да зборуваат за животот на првите христијани и нивните пораки до светот во тоа време, Марија Магдалена е заборавена или избришана фигура.
Нејзините појави се значајни, што покажува дека таа била многу блиска следбеничка на Исус. Иако најпрво е опишана како жена од која тој истерува „седум демони“ – пасус што го поттикна митот дека Марија Магдалена била проститутка – таа подоцна се појавува во клучните моменти: како една од сведоците на распнувањето која видела, според евангелистот Марко, каде било погребано телото на Исус и затоа на крајот била таа што го нашла гробот отворен во епизодата која станала позната како Христовото воскресение.

Легенди
Во просторот за создавање на легендите постои интересна приказна за која некои веруваат: првото чудо на Исус, според Библијата, било претворањето на водата во вино на свадба.
Во светите текстови, пак, не се спомнуваат имињата на невестата и младоженецот. Според ова верување, двојката би била Марија Магдалена и Евангелистот Јован.

Во популарната анегдота, чудото не било благослов за двојката, туку молскавично брз крај на нивниот брак, бидејќи Јован, откако бил сведок на претворањето на водата во вино, ја напуштил својата невеста и се приклучил на месијанскиот проект предводен од Исус.
Марија Мадалена, напуштена од нејзиниот сопруг, на крајот живеела од проституција. А таа ќе биде спасена подоцна, кога самиот Исус ја спасил, а таа почнала да го следи.

Што се однесува на официјалните евангелија, ретки се навестувањата за љубовна врска меѓу двајцата.
Маерки наведува два пасуси.
Во „Евангелието по Јован“, во приказната што ја следи смртта и погребот на Исус, има епизода во која тој ѝ се појавува на Марија Магдалена додека таа плаче пред празниот гроб и ја прашува: „Жено, зошто плачеш?“ – раскажува хагиологот.
„Претпоставката е дека грчкиот збор за жена што се појавува во оригиналниот текст може да се однесува на идејата „мојата жена“. Тоа го поддржува толкувањето дека тие се пар“.
Друга трага исто така би била еден од настаните набргу по смртта на Исус.
Марија Магдалена во светите текстови е таа на која ѝ е доверена грижата за гробот, поради што таа прва го наоѓа празен.

„Откако бил погребан Исус, библиската традиција вели дека на Марија Магдалена и било доверено да го чисти, да се грижи за телото. Во тој контекст Исус бил наречен рабин [верски поглавар на еврејската заедница], а рабините се венчаат“, смета Маерки.
„И би било незамисливо жена да го допре телото на починато лице, да го средува, ако не е некој од семејството, ако не е негова сопруга.
Маерки тврди дека тоа наведува „многу историчари“ да го бранат овој став.
И ако Марија Магдалена не е спомната во книгите кои во Библијата следат по евангелијата, едно од посланијата на Павле го носи, за историчарот Чевитарезе, клучот за толкување на нејзината големина.
„Во првото писмо до Коринтијаните, документ вообичаено датиран во 50-тите години на 1-ви век [хронолошки порано, затоа, од најраните пишани документи во кои се споменува Марија Магдалена по име], Павле [реторички] прашува дали и тој е еден од апостолите затоа што го видел воскреснатиот Христос“, објаснува историчарот.
„Сега, ако прејдеме кон Евангелието според Јован, Марија Магдалена е единствената личност што го гледа воскреснатиот Исус, во тој пасус каде што мисли дека разговара со градинарот кој се грижи за градината каде што бил погребан, а таа открива дека овој човек е Исус“, додава тој.

Бакнеж во устата
Во текстовите кои се сметаат за апокрифни, теориите одат понатаму.
Чевитарезе потсетува на „Евангелието по Филип“, фрагменти пронајдени во 1945 година заедно со многу други скапоцени документи во Наг Хамади, Египет.
Текстот веројатно е напишан во вториот век. Иако е откриен пред неполни сто години, за неговото постоење се знаело и порано, вели професорот.
Постојат цитати од ова Евангелие од грчки автори кои датираат од пред 1.800 години.
„Тоа вели дека Исус и Марија Магдалена се бакнале во уста.
„Оваа единствена информација веќе го условува еротскиот елемент“, објаснува Чевитарезе. „И нема ништо еротско во тоа. За нив бакнувањето во уста значело пренесување знаење од едно чисто на друго чисто битие“.
Маерки предупредува и дека се што е опишано треба да се анализира во временски контекст, за да не се западне во анахронизам.
„Некои велат дека Исус ја бакнал Марија Магдалена во устата и тоа било знак за односот меѓу двајцата.
„Тоа е идиотски, бидејќи бакнувањето во уста во времето на Исус ја нема истата конотација што ја има за нас денес“. За гностиците тоа е начин да се пренесе мудрост, без романтични или сексуални конотации“, објаснува тој.

Исусовата придружничка
„Евангелието по Филип, исто така, ја прикажува Марија Магдалена како „сопатничка“ на Исус, користејќи го грчкиот збор koinonos — чие значење во минатото не било нужно ограничено на брачен другар. „Текстот ја опишува како придружничка на Исус, како некој што тој го сакал повеќе од другите ученици, и тоа е многу значајно“, вели Маерки.

„Но, можеби најостриот текст за оваа љубовна врска е „Црковната историја на Захарија Ретор“, ракопис кој веројатно датира од шестиот век, напишан на сириски, дијалект на арамејскиот.
Израелско-канадскиот новинар Симча Јакобовици и канадскиот историчар Бери Вилсон, професор по религиозни студии на Универзитетот Јорк во Канада, го анализираа материјалот и заклучија дека тоа е верзија на текст првично напишан на грчки јазик, можеби помеѓу првиот и вториот век.
Во 2014 година, двајцата ја објавија книгата „Изгубеното евангелие: декодирање на антички текст што го открива бракот на Исус со Марија Магдалена“. Во делото тие објаснуваат дека гореспоменатиот антички ракопис носи непозната историја на младоста на Исус, во неговите дваесетти години, неговите врски со политичките личности од Римската империја и, главно, неговата врска со Марија Магдалена, со која се оженил и имал две деца.
„Тоа дело ја освежи оваа донекаде легендарна традиција, која има упориште во некои документи на примитивното христијанство“, вели Маерки.
Во 2012 година, за прв пат излезе на виделина дел од текстот со зборовите „Исус им рече: „Жено моја…“. Но, најверојатно се работи за фалсификат.
Документот, на коптски, бил превод на текст од 14 век напишан во 2 век, напишан оригинално на грчки. Бил претставено од истражувачи од Универзитетот Харвард, во САД.
Стана познат како „Евангелието на жената на Исус“.

Откритието предизвикало контроверзии, но поради сличноста со веќе познатите текстови од истото време, неколку истражувачи се сомневале во неговата кредибилност.
„Поради оваа причина, многу историчари го сметаат за недостоен за внимание“, оценува Медеирос од Папскиот универзитет.
Дури и меѓу вклучените истражувачи, постои консензус дека материјалот, за кој со радиојаглеродно датирање се оценува дека датира од средновековниот период, најверојатно е фалсификат направен со користење на современи техники на фрагмент од средновековен папирус.

Претпоставки
И покрај толку многу можни толкувања, Чевитарезе не верува дека Исус и Мадалена имале љубовна врска.
„Би рекол дека има аргументи за тоа да се отфрли, иако луѓето понекогаш малку ми се лутат“, вели историчарот.
„Кога синхрониски ја набљудувам сликата на Исус, сфаќам дека тој не е единствениот Евреин во целибат во првата половина на првиот век. А портретот што евангелистите го претставија за Исус е профил на човек кој ја живеел исклучиво неговата служба„.

Чевитарезе тврди дека античките текстови ни овозможуваат да разбереме дека Исус „го избрал животот што го водел“, живот на „насилно противење на Римската империја и еврејските елити во дослух со таа империја“.
„Тој бил „жртвено јагне“ и затоа неговиот целибат бил многу повеќе околност отколку принцип“, вели тој.
Никогаш не размислувал да се ожени. “На некој начин, мислам дека одлуката била резултат на начинот на живот што го усвоил, талкањата на типот кој не може да запре бидејќи полицијата постојано го следи“ вели Чевитарезе.

За Медеирос „со оглед на документите до кои имаме пристап“, научно не е можно да се верува дека Исус и Марија Магдалена биле пар.
„Повеќето историчари на христијанството, барем засега, ја отфрлаат оваа хипотеза“, забележува тој.
Всушност, не било невообичаено учителот, имајќи го предвид еврејското општество во тоа време, да биде самец или во целибат, како што религиозно велиме“, продолжува истражувачот.
„Сепак, во времето на Исус, улогите во еврејското општество минувале низ фаза на трансформација.
„Дури двајца од современиците на Исус, посветени на учењето, биле во целибат: Јован Крстителот, неговиот братучед и Павле од Тарс. Павле дури пишува во писмата за целибатот во корист на службата на царството небесно“.
„За многу рани христијани, брачниот живот бил реалност. Многумина биле во брак, како Петар. Но, тоа бил личен избор во тоа време“, додава Маерки.

Хагиологот, сепак, коментира дека да се биде во целибат или не „било личен избор во времето на примитивното христијанство.“ И да се претпостави дали Исус и Магдалена живееле како пар, исто така, би било лично мислење.
„Факт е дека, и покрај сите овие легенди и сомнежи, Марија Магдалена имала значајно место меѓу следбениците на Исус“, нагласува тој.
„И потребно е повторно да се истакне дека денес во Црквата на истакнати позиции стојат исклучиво мажи, додека жените секогаш заземаат подредени позиции.
„И ова и покрај фактот што постои консензус меѓу експертите дека жените играле важна и истакната улога во раното христијанство.

Извор: BBC

Превод: Лени Фрчкоска