Што се случи во европските држави во 2024 година? – Прв дел

Украина во август почна ненадеен упад во рускиот регион Курск, изненадувајќи ги и нејзините западни сојузници и Русија. До крајот на првата недела, украинската војска соопшти дека заземала 1.000 квадратни километри руска територија и околу 28 населeни места. Украина продолжува да држи голем дел од територијата, во пошироката војна таа ја заврши 2024 година борејќи се да регрутира војници додека Русија прави бавни напредувања на фронтот во Донбас. На крајот на ноември, украинскиот претседател Володимир Зеленски суптилно ја смени својата реторика за завршување на војната со Русија, сугерирајќи дека Украина е отворена да ја прекине борбата за враќање на територијата окупирана од Русија во замена за членство во НАТО.

Во серијата интервјуа и јавни изјави во последниве недели од годинава, Зеленски се обиде да покаже дека е подготвен да преговара за крај на конфликтот – нешто што новоизбраниот американски претседател Доналд Трамп постојано го повикуваше во кампањата. Во поголемиот дел од војната, Зеленски инсистираше на тоа дека неговата земја ќе продолжи да се бори додека не ги врати околу 20 отсто од земјата што моментално е под контрола на Москва.

Грузија одржа парламентарни избори во октомври, чии резултати опозицијата во земјата одби да ги признае, наведувајќи ги нерегуларностите во процесот на гласање и обвинувајќи ја владејачката партија Грузиски сон, која се оддалечи од ЕУ кон Москва во последните 12 месеци, за измама. На крајот на ноември, Европскиот парламент усвои резолуција со која ги осудува парламентарните избори дека не биле ниту слободни ниту фер и бара тие да се прегласат во рок од една година. Како одговор, партијата Грузиски сон го запре процесот на пристапување на земјата во ЕУ и ја прекина сета соработка со програмите и иницијативите на ЕУ. Одговорот предизвика нов бран на широки протести низ Грузија.

Про-ЕУ претседателката Саломе Зурабичвили, која го заврши својот втор мандат на 29 декември, вети дека ќе остане на својата функција, тврдејќи дека „нелегитимниот“ парламент нема право да избира нејзин наследник.

„Мојот мандат завршува кога ќе биде избран новиот легитимен претседател. Тоа зависи од нови избори и тоа е главното барање на луѓето на улиците“, рече Зурабишвили, кој редовно им се придружува на про-ЕУ демонстрантите на улиците на Тбилиси.

Ерменија и Азербејџан се приближија до формален мировен договор по кратката средба на маргините на самитот на БРИКС во рускиот град Казањ во октомври меѓу азербејџанскиот претседател Илхам Алиев и ерменскиот премиер Никол Пашинјан. Двајцата им наложија на нивните соодветни министри за надворешни работи да ги забрзаат преговорите за Договор за воспоставување мир и меѓудржавни односи. Главниот камен на сопнување за мирот е барањето на Азербејџан Ерменија да го измени својот устав за да го признае суверенитетот на Азербејџан над провинцијата Нагорно-Карабах, меѓународно призната како азербејџанска територија, но со децении окупирана од Ерменија додека не беше преземена од азербејџанските сили во септември 2023 година. Азербејџан беше домаќин на КОП29.

Алиев го искористи својот говор на отворањето на настанот за да упати силни критики кон западните влади кои купуваат гас од неговата земја, истовремено осудувајќи ја нејзината економија зависна од фосилни горива.

„Секој природен ресурс, без разлика дали е неговата нафта, гас, ветер, сонце, злато, сребро, бакар, сето тоа се природни ресурси. Земјите не треба да се обвинуваат дека ги имаат и не треба да се обвинуваат дека ги носат овие ресурси на пазарот“.

Во декември, шефовите на безбедносните служби на Киргистан и Таџикистан објавија дека го финализирале разграничувањето на нивната заедничка граница, означувајќи го, како што го опишаа, историски чекор во решавањето на годините на тензии и конфликти. Декларацијата беше објавена од Камчибек Ташиев, шеф на Државниот комитет за национална безбедност на Киргистан и Саимумин Јатимов, неговиот таџикистански колега.

Работните групи треба да ги изготват конечните правни документи, отворајќи го патот за ратификација од парламентите и претседателите на земјите во наредните месеци. Спецификите за тоа како точно е демаркирана границата долга речиси 1.000 километри допрва треба да се објават.

Бугарија – Државата ја заврши 2024 година како што ја почна: без постојана влада, и покрај тоа што имаше два парламентарни избори во текот на годината. Сега најверојатно ќе се одржат осми општи избори за нешто повеќе од три години напролет и ветуваат дека ќе бидат исто толку неубедливи како и претходните седум.

Во Словачка, популистот Петер Пелегрини беше избран за претседател во април, наследувајќи ја либералната Зузана Чапутова, која не се кандидираше за втор мандат. Еден месец подоцна, во мај, словачкиот премиер Роберт Фицо беше застрелан и повреден во очигледен обид за атентат од страна на 71-годишниот Јурај Цинтула, кој беше приведен од полицијата на местото на настанот. Сепак, Цинтула изјави дека немал намера да го убие Фицо, само да му наштети на таков начин што ќе го оневозможи да биде премиер.

Фицо беше отпуштен од болница во јуни и продолжи да работи подоцна во текот на летото. Во декември беше во посета на Путин, порака што ја разбесни ЕУ. Фицо му рекол на рускиот претседател  дека неговата земја е подготвена да посредува во мировните преговори меѓу Русија и Украина. „Ако се дојде до тоа –  зошто да не“, им рекол Путин на новинарите по состанокот на Врховниот евроазиски економски совет. Рускиот претседател смета дека Словачка има неутрална позиција и дека тоа е прифатлива алтернатива.

Уставниот суд на Романија ги откажа претседателските избори во земјата во декември, само 48 часа пред Романците да излезат на гласање за вториот круг на гласање. Вториот круг веднаш беше откажан, а целиот процес на претседателски избори сега ќе се повтори, најверојатно во март. Дотогаш, актуелниот претседател Клаус Јоханис речиси сигурно ќе остане на функцијата.

Во центарот на настаните е Калин Георгеску, кој се кандидира како независен со поддршка на три екстремистички партии, кои победија во првиот круг со 22 отсто од гласовите. Георгеску беше обвинет дека има проруски, фашистички ставови. Тој требаше да се соочи со широко прогресивната, проевропска Елена Ласкони, водач на Сојузот за спас на Романија (ССР), во вториот круг. Во својата пресуда, во која Георгеску не беше директно именуван, судот наведе незаконска употреба на дигитални технологии, вклучително и вештачка интелигенција, како и непријавени извори на финансирање на кампањата.

Молдавија, Маја Санду  беше реизбрана за втор мандат на функцијата, комотно победувајќи го – со значителна помош од големата молдавска дијаспора – кандидатот Александр Стојаногло поддржан од Русија. Санду, исто така, успеа да протурка референдум за уставниот амандман кој ја зацврстува амбицијата на Молдавија еден ден да се приклучи на ЕУ во нејзиниот устав. Како и со претседателските избори, високиот број гласови за амандманот на молдавската дијаспора беше тој што го доби денот за кампот про-ЕУ.

Прочитајте го вториот дел.