Скандалот со Енергоатом го тестира трпението на ЕУ околу Украина

Западните дипломати одат по јајца, во обид да балансираат помеѓу потребата да се продолжи со поддршката за Украина и сериозноста на обвинувањата за корупција во Енергоатом.

Реакцијата на Европа на најновиот скандал против корупција во Украина значително се промени во текот на неделата. Она што започна со конфузија и тишина во Брисел се разви во претпазлива, но јасна линија: откритијата се штетни, но функционирањето на антикорупциските тела на Украина се смета за позитивен сигнал – и, засега, поддршката од ЕУ мора да продолжи.

Истрагата на NABU и SAPO за шема за проневера од големи размери, центрирана врз Energoatom, која се протега и во други енергетски сектори, како и во одбранбената индустрија, ги изненади европските партнери на Украина. (NABU е кратенка за Национално биро за борба против корупцијата на Украина, независна истражна агенција создадена во 2015 година. Нејзината работа е да открива, истражува и спречува корупција на високо ниво. SAPO е кратенка за Специјализирано обвинителство за борба против корупцијата, посебна единица во рамките на Канцеларијата на генералниот обвинител која ги надгледува истрагите на NABU.)

„Најлош можен момент“

Неколку западни дипломати приватно ја споделија својата загриженост зошто таква криза би избувнала „во најлошиот можен момент, кога бараме пари за вас за зимата“. Овој увид ја одразува не само сериозноста на обвинувањата, туку и неизвесноста за тоа колку длабоко стигнала мрежата.

Во текот на првите два дена, институциите на ЕУ и земјите-членки се воздржаа од јавни коментари, неспособни или неподготвени да проценат што се случува или како ќе одговори украинското раководство. Сепак, до среда почна да се формира појасна европска позиција. Откривањето на корупцијата „на самиот врв“ сега се претставува како доказ дека антикорупциската инфраструктура на Украина даваат резултати. Земјите-членки, исто така, отворено изјавуваат дека финансиската поддршка на ЕУ за Киев „нема да биде засегната или намалена“.

Сепак, оваа официјална линија коегзистира со приватна вознемиреност. Европските дипломати признаваат дека политичките последици остануваат неизвесни, а загриженоста продолжува околу тоа дали високи украински функционери биле вмешани. Сомневањата произлегуваат директно од обидот во јули да се ограничат овластувањата на НАБУ и САПО – иницијатива за која Брисел верува дека потекнува од претседателот. Поради оваа причина, јавното дистанцирање на Зеленски од оние што се под истрага се дочекува претпазливо.

ЕУ е исто така експлицитна во врска со стратешкиот контекст: секоја казнена акција против Украина би ја ослабела нејзината позиција на бојното поле и затоа е надвор од масата. Некои дипломати дури признаваат дека се чувствуваат непријатно од „серијата против корупција“ што се одвива јавно, плашејќи се дека тоа би можело да ја еродира меѓународната поддршка. Многу, инсистираат тие, зависи од последователните чекори на Киев.

Промената на тонот од Брисел дојде кратко откако Зеленски ја напушти стратегијата на речиси молчење. Првично, претседателот се ограничи на општи изјави за немешање, додека министерот за енергетика Херман Галушченко, клучна фигура во случајот, остана на функцијата заедно со неговата заменичка Свитлана Гринчук. Дури во среда Зеленски побара оставки и објави намери за воведување санкции врз поранешниот деловен партнер Тимур Миндич. Овие акции помогнаа да се стабилизира политичката нарација, но не ги смирија целосно европските загрижености.

Високата претставничка на ЕУ, Каја Калас, даде најискрена јавна реакција, нарекувајќи го скандалот „крајно жален“ и инсистирајќи дека „нема место за корупција во Украина, особено сега“.Таа нагласи дека парите изгубени во овие шеми се „буквално пари на луѓе кои треба да бидат на првите линии“.

Нејзините забелешки ја доловија вознемиреноста што циркулираше во главните градови на ЕУ додека преговараа за повеќе пакети за поддршка – од Г7 до разговорите на министрите за финансии на ЕУ за заем за репарации поддржан од замрзнати руски средства и тековните напори за спасување на енергетскиот систем на Украина пред зимата.

Некои од најблиските партнери на Украина изразија исти загрижености. Литванскиот министер за финансии Криступас Ваитекунас призна дека скандалот влијаел врз размислувањата на министрите, но додаде: „Кои други опции имаме? Украина е нашиот единствен избор“. Финската министерка Риика Пура повтори дека корупцијата останува предизвик, но не го попречува напредокот на „кредитите за репарација“.

До средината на неделата, пораката низ цела Европа во голема мера се спои. Клучните главни градови потврдија дека финансиската поддршка ќе продолжи. Данска – и актуелен претседател на ЕУ и водечки спонзор на антикорупциските програми на Украина, изјави дека помошта нема да биде запрена. Спротивно на тоа, Унгарија го повтори својот повик за запирање на целата помош, но ова тешко дека е најнова вест, бидејќи Будимпешта постојано го застапува овој став.

Службениците на ЕУ сè повеќе нагласуваат дека скандалот покажува дека системот функционира. Потпретседателот на ЕУ, Валдис Домбровскис, го опиша како доказ дека украинските антикорупциски тела „се способни да се справат со случаи на корупција, вклучително и на највисоко ниво“. Амбасадорката на ЕУ, Катарина Матернова, исто така, ја нагласи важноста на продолжувањето на истрагата „со поддршка на властите“, нарекувајќи го тоа силен сигнал дека независните институции функционираат.

Сепак, Брисел предупреди дека улогата на независните антикорупциски тела мора да биде заштитена, особено додека Украина се движи кон членство во ЕУ. Скандалот не создаде нова пречка за отворање на пристапните преговори, но дипломатите подвлекуваат дека понатамошниот развој на настаните би можел да биде одлучувачки. Некои дури тврдат дека отворањето на преговорите – особено со кластерот „Основи“, би ѝ дало на ЕУ поголема моќ да го следи напредокот.

Засега, унгарското вето останува единствената бетонска бариера, со или без случајот Миндич. Но, низ целиот европски тек, скандалот стана и предизвик и неочекуван аргумент за подлабоко ангажирање: Украина се соочува со корупцијата пред јавноста. (EUalive)