Среќна Нова 2024!
Првпат во овие неколку години во кои пишувам за Дојче Веле, понеделничката колумна ја пишувам непосредно пред дочекот на Новата година – 2024. Така темата за колумнава самата се понуди. Зашто кој би можел во овие последни часови од годината што изминува да пишува за нешто друго? Како и на Бадник во Германија, секоја година и на Силвестер (како што 31 декември се нарекува во Германија според Св. Силвестер) откако ќе завечери, сиот свет се стишува. Тоа е тој чудесен миг во кој секој се прибира дома, кај своите. И се чини дека сиот свет потонува во непознат спокој! Небаре секој да се стишал за да не ја пропушти тајната на времето, за чиј измин како да не сме свесни во обичните денови. Затоа можеби толку силно чувствуваме дека една година изминала кога ги броиме последните минути пред полноќ. Иако тој полноќ не се разликува од оној во секоја вечер, кој обично минува крај нас незабележан.
Полноќ на Нова година, пак, станува вистинско чудо, во кое во една секунда сме обединети со сето човештво и со сето творение. Затоа што сознаваме колку скапоцен дар е самото наше житејско време. Токму затоа Нова година за децата е нешто таинствено и несфатливо. Бидејќи децата немаат чувство за изминот на времето, а уште помалку на годините. Тие живеат во мигот, небаре тој е веќе вечност.
Секоја Нова година во мене уште проблеснуваат слики од првото искуство во детството со тајната на изминот на години. Кога бев дете, многу се радував кога ќе пристигнеа новогодишните честитки од роднините од Австралија и Америка. Иако тие малку ме збунуваа. Имено, на нив беше насликан еден насмеан белобрад старец кого ние, социјалистичките деца, го знаевме како „Дедо Мраз”. Тој на крајот на декември ни ги носеше „пакетчињата”. Тие за нас беа „чудото” заради кое со нетрпение ја чекавме Новата година. Оној прекуокеанскиот белобрад дедо посакуваше нешто за мене неразбирливо: „Merry Christmas and a happy new Year“. И тоа уште кон половината на декември, кога за нас Нова година уште се чинеше многу далеку. Ние, социјалистичките деца, тогаш не знаевме ништо за Santa Claus. Уште помалку за Божик, празникот на Христовото раѓање. Додуша јас знаев за празникот „Светникола”, како што моите баби го изговараа Св. Никола, но не помислував дека тој може да има врска со оној „Santa Claus” од американските честитки.
Овие малечки енигми од американските честитки за мене само уште повеќе ги правеа таинствени деновите на крајот на декември. Насетував дека во тие денови се случува нешто многу важно. Дека тоа го знаат само возрасните. И дека тоа мора да има врска со тој фамозен „дочек ”. Сите возрасни во последната недела во декември, возбудено се прашува едни со други: „Каде ќе одите на дочек?” Кога бев уште многу малечка, немав поим дека се работи за „дочекот на Новата година”. Ама дури и кога дознав дека се работи за тој „дочек”, не ми беше јасно што, всушност, се „дочекува”. Таа, „Новата година”, доаѓаше толку невидливо за мене, што се прашував како возрасните забележуваат дека воопшто дошла. Затоа, веројатно, „дочекот на Новата година” кога бев дете за мене беше најздодевната вечер во годината. Колку се приближуваше очекуваниот полноќ, толку потешко беше за нас децата да не заспиеме: од здодевност, од прегреаниот воздух во малечките одајчиња преполни со гости, но и од мешавната од мирисите на сарма, на ракија и на мајонезот од руската салата. „Нова година доаѓа кога сите се полузаспани”, си повторував од здодевност. Можеби затоа ги запаметив само тие „дочеци” кои беа толку здодевни, што не можеа да се заборават.
Таков незаборавен по здодевност беше „дочекот” на новата 1961. Затоа што беше „дочек во хотел”! Фабриката во која работеше татко ми им понуди во таа година на вработените и на нивните фамилии „дочек во хотел”. Не само што ние децата дотогаш не бевме влегле во хотел, туку таму требаше да се случи „дочекот”, тоа и без хотел толку таинствено, несфатливо нешто. Потпирајќи се на мојата детска фантазија, поверував дека „дочекот во хотел” сигурно нема да биде толку здодевен како „дочекот” во малечките одаи кај стрико ни или кај кој било друг роднина.Така со денови си замислував чудесни нешта што сигурно ќе се случат на „дочекот во хотел”. Меѓутоа, се покажа дека мојата детска фантазија имаше многу повеќе оригиналност од организаторите на „дочекот во хотел”. Или, едноставно, се работеше за тоа што за децата сите прослави на возрасните беа здодевни. Децата на крајот на секоја свадба се криеја под масите. Така и ние, четирите деца „во хотелот”, по вечерата, откако дознавме дека немавме среќа на лотаријата, се „повлековме” под масите. Таму чекавме и на родителите да им стане здодевен „дочекот”. За да си одиме дома!
Тоа што мене ме восхитуваше по крајот на „дочекот”, беа сликите низ скопските улици по полноќ, додека чекавме на автобусот. Преморените мајки ги носеа заспаните деца. Татковците едвај одеа. Не од заспаност, туку од ракијата. Ако беше ведра ноќ со ѕвезди, јас тогаш постојано застанував и се џагорев во небото. Се прашував дали таму горе е запишана формулата на тоа невидливо нешто што го „дочекувавме“ секоја година? Дали таму, во тоа чудно блескаво ѕвездено писмо може да се разгатне таа загатка на среќата, која сите си ја посакуваа едни на други на „дочекот“? И нешто во мене почнуваше да го чувствува времето како најголема тајна. Таа тајна на ѕвезденото небо ми наликуваше на некој гигантски огномет. Тогаш во Скопје уште немаше огномети за „дочекот“! Имаше само некогаш за некој голем државен празник, но тие огномети беа многу кратки.
Кога во една зима со многу снег првпат слетував со авион после полноќ во Германија пред Божик, беше исто такво ведро небо со многу ѕвезди и со слика на светот долу, под авионот, преобразен во снежна бајка, во која блескаа илајдници светилки. Одеднаш почувствував дека, додека седам во авионот, се наоѓам меѓу две неба: едно темно над мене, преполно со ѕвезди, како новогодишното небо во Скопје во детството, и едно бело небо со светилки, долу, на земјата. Времето е таа секунда во која ги здогледував двете неба, си велам денес. Само тој миг е дофатлив во неговата недофатливост – како незаборавна слика-загатка. А затоа што градот врз кој лебдевме во авионот, пред да слетаме на неговиот аеродром, беше Франкфурт, а јас токму тогаш во магистерската теза пишував за естетиката на Теодор В. Адорно, Франкфурт беше станал за мене речиси „свето место“. Затоа што таму беше роден Адорно! Затоа што тој таму живееше и предаваше сѐ до смртта 1969-та. А во својата „Естетичка теорија“ тој го дефинираше уметничкото дело како „небески знак“, сличен на огнометот. Додека од авионот јасно здогледав долу, во Франкфурт, еден малечок плоштад со високите кули на црква, во чија белина блескаа илјадници снежни кристали, обединети со топлата жолтеникава светлина на уличните светилки, ми се пристори дека таа слика е вечен гигантски огномет. И дека во неа е скриена тајната на времето! По неа треба да се трага како по скриена мапа, си велев често, сеќавајќи се на таа слика.
Само неколку дена подоцна, при првиот мој „дочек“ на Новата година во Германија, го доживеав моментот кога целото небо навистина станува уметничко дело – „небески знак“ и гигантски огномет. Ние луѓето не можеме поинаку да ги изразиме нашите копнежи и желби, радости и восхити, освен преку уметноста, преку симболот. Во новогодишната ноќ сето небо станува симбол за радоста што ни се дарува на „преминот“ во времето на Новата година. Дури и оние што воопшто не се религиозни, во погледот кон небото исполнето со светлините на огнометот доживуваат таков „свет трепет“, како оној на Имануел Кант кога говори за ѕвезденото небо над нас и моралниот закон во нас. Во новогодишната ноќ, за миг, запира времето. И сето човештвото во тој миг е обединето во желбата годината што доаѓа да биде добра, здрава и исполнета со мир. Тогаш никој не помислува на војна. Ах, кога тој миг би траел подолго од огнометот после полноќ… Среќна Нова 2024!
Кица Колбе
