Транспаренси: Причина за малиот број на укажувачи во Македонија е стравот од одмазда и загуба на работното место

Малиот број на укажувачи во земјава се должи на недовербата во институциите, а одмаздата сè уште останува најголемата причина за одвраќање на укажувачите. Ова го покажува најновиот извештај на Транспаренси Интернешнл „Колку добро земјите на Западен Балкан ги заштитуваат укажувачите“.

– Според податоците земени од Државната комисија за спречување корупција (ДКСК), со донесување на Законот за заштита на укажувачи, до нив се поднесени само три барања за заштита на укажувачи. Укажувачите побарале заштита откако Антикорупциска ја започнала постапката за утврдување на фактичката состојба, a пријавената институција по добиеното известување, сфаќа дека некој нешто пријавил и почнува да го бара таканаречениот „натрапник“ кој ги пријавил неправилностите – се вели во извештајот.

Извештајот покажува дека иако бројот на барања за заштита е низок, ДКСК е единствената институција која има спроведено какви било мерки за заштита на укажувачите.

-Податоците од Канцеларијата на Народниот правобранител велат дека заштитата е мала, но граѓаните имаат доверба во оваа институција. Во 2022 година до Народниот правобранител се доставени две барања за заштита, едно од анонимни граѓани вработени во државна институција, а второто е пријава од лице кое директно се обратило и барало заштита за конкретни настани. Во 2023 година до Омбудсманот биле доставени две барања за заштита од надворешни известувања од познати лица, кои Државниот завод за ревизија ги доставил со образложение дека не се овластени да постапуваат по такви барања – велат од Транспаренси.

Во извештајот се наведува дека според анализата на податоците добиени од Канцеларијата на Народниот правобранител, може да се извлечат неколку заклучоци: Кога граѓаните се обраќаат до надлежната институција за заштита и од нив се бара повеќе информации за да се постапи конкретно, се чини дека постои одреден скептицизам и повлекување од укажувачот. Често, извештаите се анонимни, најверојатно поради недостиг на доверба во институциите одговорни за иницирање одговорност и наметнување санкции. Многу честа причина за малиот број на укажувачи е стравот од одмазда од страна на работодавците, и стравот да не го загубат работното место – како единствен извор на егзистенција.

– Како општество, сè уште ни недостасува колективна зрелост за да разбереме дека мора да ја водиме борбата за да ги обезбедиме нашите права и да се спротивставиме на неправилностите. Сепак, ова е тема која бара дополнителна анализа. Дополнително, се покажа дека сè уште има недоволна информираност и свест кај граѓаните за концептот на укажувачите и нивната улога. Надлежните институции кои обезбедуваат заштита според законот за укажувачи треба да бидат тие што ги промовираат заштитните механизми и концептот на укажување. Тие треба да се координираат меѓу себе за успешно да го имплементираат системот за заштита на укажувачите – се вели во извештајот.

Од Транспаренси порачуваат дека одговорните институции треба да работат заедно и да го промовираат Законот за заштита на укажувачите, но и да ја информираат јавноста за успехот на резултатите и да докажат дека системот за заштита во државата функционира ефикасно. Според нив, Владата и Министерството за финансии треба да обезбедат повеќе ресурси за промовирање на системот за заштита на укажувачите и зголемување на човечкиот капацитет за постигнување подобри резултати.