10.500 Турци побарале македонско државјанство: што ги носи тука?
Податоците на Министерството за внатрешни работи покажуваат дека 10.500 турски граѓани поднеле барања за македонско државјанство во изминативе четири години, а институцијата растот го поврзува со измените на Законот за државјанство од 2021 година.
На хартија, приказната изгледа јасно: процедурата не е „подарок“, туку правен механизам што го олеснува стекнувањето државјанство за категоријата „иселеници“ и нивните најблиски потомци. Законот, меѓу другото, ја дефинира категоријата „иселеник“ како граѓанин на Северна Македонија кој се иселил во друга држава. Во практична смисла, токму оваа категорија стана патека по која дел од барателите можат да ја прескокнат класичната, подолга рута на природнување, која вообичаено подразбира долготраен престој, докажување јазична интеграција и решавање на статусот со претходното државјанство.
Во консолидираната верзија на законот, стои дека иселеник од Северна Македонија и неговите потомци „до прва линија“ можат да стекнат државјанство иако не ги исполнуваат условите за седумгодишен континуиран престој, познавање јазик и обврска за откажување од претходното државјанство. Тоа е суштината на „олеснувањето“ – и причината зошто темата повторно излезе на врвот на дневниот ред, бидејќи ваквите исклучоци ја менуваат динамиката: од политика за дијаспора и историски врски, во инструмент што може да добие и изразено прагматична функција.
Од терен, мотивите не се сведуваат на една причина. Во случајот што го пренесува Радио Слободна Европа, дел од луѓето доаѓаат поради економскиот притисок и политичката тежина што ја чувствуваат во Турција, а Македонија ја гледаат како поевтина и попредвидлива средина за секојдневие.Паралелно, има и чисто „интеграциски“ мотив – брак, работа, престој – како и линија на барања врз основа на потекло, каде што условот за јазик не важи ако се докаже македонско потекло.
Но најчувствителниот дел од јавната дебата се отвора таму каде што државјанството се меша со пасошот и геополитиката. Турски медиуми, по настаните во Црна Гора – каде во октомври 2025 безвизниот режим за турски државјани бил краткотрајно укинат – почнале да ја претставуваат Северна Македонија како „привлечна дестинација“, токму поради можноста за безвизно патување во Шенген зоната со македонски пасош, но и поради брзото и евтино основање фирма и пониските животни трошоци во споредба со Турција.
Ова „пасош-логика“ ја внесува државата во многу покомплексна зона: кога државјанството станува средство за мобилност и бизнис-операбилност, расте притисокот врз системот за проверки, а расте и ризикот од злоупотреби со документи и лажни идентитети. Законот, формално, предвидува можност одлуката за прием во државјанство да биде повлечена ако се утврди дека биле дадени лажни информации или користени фалсификувани документи. Но токму тука се наоѓа клучното прашање за капацитетот: колку е силен филтерот што ги раздвојува реалните врски со државата од „брзите патеки“ што ги користат посредници, мрежи и сиви зони.
Вториот голем мотиватор е бизнисот. Според оценката што ја пренесува РСЕ, зголемениот интерес за македонско државјанство се гледа и низ порастот на присуството на турски компании и сопственици, особено во градежништвото и услугите, каде што легалната оператива – договори, дозволи, банкарски услуги, регистрација – бара чист и стабилен статус. Дополнително, Македонско-турската стопанска комора (МАТТО) за 2024 година посочила 4.132 регистрирани фирми со турски капитал од правни и физички лица.
Третата линија е образованието. Во истата слика влегува и податокот дека во изминативе 12 години околу 900 студенти од Турција се запишале на Универзитетот „Гоце Делчев“ во Штип, што се поврзува со високи трошоци и ограничувања во турскиот образовен систем, но и со атрактивноста на регионалните универзитети.
Во позадина стои и демографскиот контекст. Пописот од 2021 покажува дека 3,9% од граѓаните се од турска етничка припадност, со околу 83 илјади етнички Турци, од кои приближно 71 илјада резидентно население и околу 12 илјади нерезидентно. Овие бројки, сами по себе, не се аргумент „за“ или „против“ – но ја објаснуваат реалната густина на историски, семејни и културни врски што можат да бидат легитимна основа за барања, а воедно и терен на кој најлесно се лепат политички манипулации.
Прашањето, значи, не е дали некој има право да аплицира – туку дали јавноста и институциите можат да направат јасна граница меѓу легитимно потекло/врска и опортунистички пристап што државјанството го третира како алатка за влез во европскиот простор. Додека бројките растат, расте и потребата дебатата да излезе од емоции и да влезе во мерливи критериуми: кои документи се прифаќаат, како се верификуваат, колку време траат постапките, и дали државата има ресурси да го заштити сопствениот правен систем од „пасош-индустрија“ што секогаш никнува таму каде што има побарувачка.
Извор: racin.mk
