Празникот Педесетница во време на војни

Велигден и Духовден за мене се длабоко поврзани со мирисот на пролетта и со мистичното чувство за верата во Воскресението. Пролетта и самата е симбол. Зашто по мртвоста на зимата, природата ненадејно зазеленува, небаре воскреснала. Периодот на Педесетницата започнува со Велигден и завршува со Духовден. Мирисот на Велигден за мене е отсекогаш јоргованот, иако само во ретки години тој е во целосен цут токму тогаш. Дури неколку децении подоцна, од моите грчки пријатели во Германија, дознав дека на грчки јоргованот го дели името со Велигден, со Пасха, зашто се вика „пасхалија”. Велигденско цвеќе.

Вчера и денес христијаните го слават празникот Педесетница или Духовден. Го празнуваме чудото за кое зборува Евангелието, а се одигрува со тоа што за нас е најсекојдневното нешто – јазикот и разбирањето на јазиците. Јазикот како средство за прифаќање на другиот, на тој што дотогаш ни бил туѓ. Јазикот како пат кон единство, кон можност со непознатиот човек или народ да станеме едно. Тајната на единството кон кое нѐ повикува Евангелието со Слегувањето на Светиот Дух врз апостолите, не можеме да ја разбереме без силата на љубовта. Само во љубовта ние со личноста што дотогаш ни била туѓа, се откриваме себеси и копнееме да станеме едно. Тоа уште повеќе важи за љубовта за која говори Евангелието. За да се изрази невидливото и мистичното, во христијанската литургија често се користат мирисите. Така уште во старозаветните псалми се вели „да се исправи молитвата моја како мирисот на темјанот пред Тебе, Боже”.

Мирисот на божурите на Духовден

И симболиката за Светиот Дух е длабоко поврзана со мирисите. Во литургискиот јазик неговото присуство се нарекува со старословенското име „благоухание”. Благ мирис, благ здив или благ ветрец, како во средбата на Свети Илија со Бога на планината. Некаде прочитав дека во римските цркви на Духовден, на Педесетница, од куполата на црквата, самата знак за небескиот свод, врз главите на луѓето се фрлаат листови од рози. Како миризлив дожд, како симбол за невидливиот пламен ветер, кој на Педесетница се спуштил од небото врз секој од апостолите како „пламен јазик”. А тие со тоа биле дарувани со вдахновението и дарбата да зборуваат на дотогаш за нив туѓите јазици.

Во православната црква во која одам во Германија, на Духовден секој добива од свештеникот миризлива роза. Вчера, наместо роза, свештеникот се одлучи да ни подели божур, затоа што тој сега раскошно цути. Германското име за божур е „духoвденска роза”, Pfingstrose, зашто празникот на Педесетницата се нарекува Pfingsten. Иако мирисот на божурот, на духовденската роза не е толку силен како тој на јоргованот во грчкото име „пасхалија”, сепак, во цветот на нежниот, речиси недофатлив мирис на божурот посилно го „мирисам” старословенското „благоухание”. И ја насетувам шифрата за тајната на животот. Во Светото писмо се вели дека при создавањето на човекот, Бог му „ухнал” од својот дух и тој станал жив.

По сево ова трагам на секој Духовден, на кој, понекогаш, дува силен топол ветер во крошните на расцутените липи, како што беше вчера цело попладне. И сета природа беше облеана со некој неземски блесок, додека во умот ми долетуваа зборовите од кондакот што се пееше во литургијата на Духовден. Во него се вели дека „кога Севишниот слезе од небото да ги измеша јазиците, тогаш тој ги раздели народите едни од други.” Со тоа се мисли на загадочната приказна за изградбата на Вавилонската кула. Но кога Севишниот „им поделил” на апостолите „пламени јазици”, кои се спуштиле како топол силен ветер од небото врз секој од нив, тогаш Севишниот „ги повикал народите кон единство”. Кондакот завршува со зборовите: „Затоа го славиме со еден глас пресветиот Дух.”

Завет за единство

Се прашав во мигот, колку тој завет за единство, кое Бог го очекува од тие што се нарекуваат христијани, особено кај гордите православни народи и денес го обликува нивното доживување на другите народи? Се чувствуваат ли православните народи како „единство”, како обединети во еден дух? Тој дух за христијаните не може да биде ништо друго, освен духот на љубовта, на добрината, на мудроста и на мирот. Во Евангелието љубовта и мирот се најчестите зборови. Онаму каде што се појавува Христос, тој дарува мир и милост, љубов и простување. Но дали е навистина така во реалноста на нашите православни народи? Шират ли тие околу себе дух на љубов и добрина, на сочувство и простување, на мир и милост? Како е помеѓу бугарскиот и македонскиот народ? Помеѓу српскиот и хрватскиот народ? Помеѓу српскиот и црногорскиот народ? Конечно, помеѓу рускиот и украинскиот народ?

Празникот Педесетница и денес, на духовденскиот понеделник, го славиме во време на војна. Војната што се одигрува во нашиот православен свет веќе трета година, погледната од перспективата на Евангелието е скандал и морален пад, особено за руската црква, која целосно ја поддржува воената агресија на руската армија врз Украина. Христос никаде не ги повикува христијаните на „света” или на „метафизичка” војна против злото, како што рускиот патријарх Кирил ја оправдува војната на Русија против Украина. Бог не ги повикува христијаните да тргнат во „крстоносни војни” против злото, зашто Евангелието им заповеда да го победуваат злото само со добро. Во Евангелието се вели дека тој што ќе повлече меч против другиот, ќе умре од него.

Додека размислував за тоа, ми стана јасно колку малку и денес, особено како православни христијани, го разбираме духот на Педесетницата. Светиот Дух им дава сила на апостолите да зборуваат дотогаш туѓи јазици не за да освојуваат нови територии, туку за да ја пренесат во светот пораката на христијанската љубов и мир, кои се единствените што созадаваат единство. И, сепак, во историјата на христијанската црква мисионерството често се служеше и со силата на мечот. Секако, тие христијани во тој миг го забораваа заветот на љубовта во Евангелието. За таа „болест” на христијаните, верата да ја первертираат во идеологија за светска моќ и власт, најдобро говори „Повеста за големиот инквизитор” во „Браќа Карамазови” на Достоевски. Инквизиторот од 16 век, стариот епископ, кој изгледа како голем аскет и „бранител” на верата, за која еретиците ги става да горат на клада, кога го здогледува Исус Христос, кој повторно дошол меѓу луѓето, го става во затвор и му заповеда да си замине на небото и никогаш повеќе да не се врати на Земјата. Зашто на тој што побожноста ја користи како политичка идеологија за манипулација со народот, Христос веќе не му треба.

Единството на народите на кое повикува Светиот Дух на Педесетница, не ќе го препознаеме во долгата традиција на војните на православните народи, кои во минатото се убивале едни со други во војни за „свети земји”. Ја пролевале човечката крв, во исто време кога се нарекувале себеси христијани, за да ја „осветат” само својата земја и почва, само својата родовска и национална гордост. На таа гордост ѝ требаат „свети земји”. Не во слава на Бога, туку во слава само на својот народ, на својот јазик, на својата традиција. Не како единство во Светиот Дух со сите, туку само со своите. Во случајот на денешна Русија, само со тие што по „крв и почва” му припаѓаат на „рускиот свет” и на „света Рус”.

Пламен што лекува

Вчера, на литургијата, хорот ја пееше молитвата „Оче наш”, на грчки, на старословенски и на германски. Во сите христијански цркви, сите христијани го повикуваат во таа молитва заедничкиот татко, „Оче наш”, а се однесуваат кон ближните, доколку не се свои по род, како кон туѓинци. Затоа што за православните народи црквата и побожноста најчесто ѝ служат на националната гордост. Тие христијани не се свесни дека со војната не го слават Бога, туку атавистичкиот, пагански дух на војната. На вчерашната литургија во хорот пееја, една крај друга, една Русинка и една Украинка. Првата е одамна во Германија и во една прилика ми рече дека со своите роднини во Москва воопшто не заборувала за војната, затоа што не сака да имаат проблеми. Украинката, која дојде во Германија како бегалка, пееше заедно со Русинката на германски. На јазикот што двете подобро го разбираат, рускиот, тие повеќе не можат да се разберат.

А духот на Педесетницата, благоуханието на Светиот Дух и понатаму невидливо „дува” како пламен ветер. Што значи, мирот е можен секој миг. Само што од војната окаменетите срца не го„ слушаат” повеќе силниот пламен ветер на Педесетницата. Тој пламен не гори и убива, како пламенот на војната, туку ги лекува раните и дарува живот.

Кица Колбе