Извештај на Safejournalists: Човековите права не се комплетни без слободни медиуми, алармантни трендови во регионот
Мрежата „Safejournalists“, по повод Меѓународниот ден на човековите права, денеска објави дека слободата на медиумите и безбедноста на новинарите во Западен Балкан останаа под сериозен притисок оваа година, со зголемување на нападите, заканите и политичките притисоци, што го загрозува основното право на јавноста да биде информирана.
Во врска со Србија е наведено дека Здружението на независни новинари на Србија, кои се во рамките на мрежата SafeJournalists, регистрирале 275 случаи во 2025 година – 109 физички напади и 100 смртни закани, додека меѓународните платформи како што е Mapping Media Freedom регистрираа 167 случаи во истиот период.
„Со тоа Србија е на прво место во Европа во однос на ризикот за работа на новинарите, пред Украина. Вербалните напади од страна на високи државни функционери и членови на владејачкото мнозинство станаа систематски, создавајќи атмосфера слична на линч во која независните медиуми и критичките новинари се таргетирани како „предавници“, „странски платеници“ или дури и „терористи“.
Во текот на ноември 2025 година, Фондацијата Славко Чурувија регистрираше најмалку 154 случаи на вербални напади врз критички новинари и медиуми во Србија од страна на 36 високи државни функционери и членови на парламентот. Само во октомври 2025 година, регистрирани се најмалку 163 такви напади, извршени од 22 лица.
„Особено загрижувачко е постапувањето на полицијата… според официјалните податоци на обвинителството, во 2024 година имало 64 случаи на загрозување на безбедноста на новинарите, од кои во 34 полицијата не постапила по наредбите на обвинителството. Помеѓу март и декември 2025 година, регистрирани се 75 инциденти во кои полицајците директно употребиле сила и насилство врз јасно идентификувани новинари, пасивно набљудувале напади од други или одбиле да ги заштитат новинарите кои побарале нивна помош. Она што е особено загрижувачко е што полицијата одбива да ја прифати одговорноста за нападите и недејствувањето, што ги прави ваквите инциденти многу тешки за гонење“, наведено е во извештајот.
До крајот на октомври 2025 година, вкупно 98 случаи биле регистрирани во јавните обвинителства во Србија, а само еден резултирал со пресуда.
„Проблемите во соработката меѓу јавните обвинители и полицијата се многу видливи, а процесите на собирање информации и докази во врска со заканите и нападите врз новинарите – особено кога се извршени од полицајци – се исклучително бавни. Ова е најголем број инциденти регистрирани во една година од 2016 година, кога обвинителите почнаа да ги одржуваат своите бази на податоци за напади и закани врз новинари“.
Во исто време, од таа организација наведуваат дека новинарската работа во Србија е обележана со несигурни услови и правни притисоци.
„Најмалку 20 отпуштања или дисциплински мерки беа изречени во 2025 година на новинари кои одбија политичка злоупотреба на нивните редакции, особено во медиумите во сопственост на државната компанија Телеком и во јавните радиодифузери. Тужбите SLAPP од јавни службеници и моќни поединци, како и појавата на шпионски софтвер на телефоните на новинарите инсталирани од државните органи, воведуваат нови нивоа на заплашување. Најновиот извештај на Европската комисија јасно го забележува понатамошното назадување на Србија во областа на слободата на медиумите, со континуиран политички и економски притисок врз независните медиуми, недостаток на напредок во заштитата на новинарите и сериозни сомнежи за независноста и ефикасноста на регулаторните тела – што сето тоа покажува дека нападите врз новинарите мора да се сметаат за напади врз слободата на изразување и слободата на медиумите, како и врз самата суштина на човековите права и демократијата“.
