Лидија Димковска: Интензивирањето на македонско-грчката книжевна соработка би требало да биде национална културна стратегија

Би требало да биде национална културна стратегија интензивирањето на македонско-грчката книжевна соработка и требаше да се покрене веднаш по потпишувањето на Преспанскиот договор, истакнува во интервју за МИА писателката Лидија Димковска, која книжевните односи меѓу двете земји ги карактеризира како сè подобри, односно, како што вели, конечно постоечки, потенцирајќи дека „тоа е и најважно, да постојат, а штом постојат можат да се развиваат, надградуваат, шират“.

Романот „Единствен матичен број“, преведен на грчки јазик пред нешто повеќе од еден месец беше издаден во Грција од издавачката куќа „Вакхикон“, а со оглед на тоа што е поврзан со Кипар, прво беше промовиран на островот, во неделата и понеделникот, а дополнително, своја промоција ќе има и во Солун и Атина.

Со Димковска разговаравме само неколку дена по нејзиното претставување во Лимасол и Никозија и за МИА ги пренесува впечатоците од промоциите на Кипар, односно местото каде што се роди романот, што предизвика интерес, како на Кипар, така и во Грција.

„Единствен матичен број“ е втор нејзин роман преведен на грчки јазик, по „Резервен живот“, а авторката, говорејќи за тоа колку македонската литература им е позната на Грците раскажува дека кога на Саемот на книгата во Солун, во јуни, го промовираше грчкото издание на „Резервен живот“ истакнала дека тоа е нејзин прв книжевен настап во Грција.

– Тоа ќе беше разбирливо да сум млада авторка која тукушто го започнува својот книжевен пат, но мојот книжевен пат е прилично долг и опфаќа многу меридијани и јазици, а грчкиот и Грција останаа надвор од видокругот на мојата литература. И не само на мојата, македонската литература воопшто одвај да постои на грчки. Јасно е дека не делеа политички проблеми, и дека политиката, за жал, беше посилна од гласот на културата и литературата, вели Димковска за МИА.

Дополнително, говори за причините зошто постојат толку мал број преведени македонски книги на грчки јазик, но и грчки на македонски, раскажува како се роди идејата за „Единствен матичен број“, открива дека напролет планираат промоција на грчкото издание на романот во Солун и Атина, но и ги споделува плановите и за во иднина и за најновиот роман „Тринаесеттиот“, прв роман, како што вели, и за млади, не само за возрасни читатели.

Минатата седмица, Несторас Пулакос од издавачка куќа „Вакхикон“ што стои зад грчкото издание на „Единствен матичен број“, во разговор со дописничката на МИА од Атина говорејќи за романот на Димковска објасни дека книгата ја добил како продолжение на претходната соработка што ја имаа со авторката и нагласи дека „романот обработува тема што е од македонски интерес, кипарски интерес, а овој пат и британски интерес“, но и дека особено му се допаѓа „начинот на кој пишува Лидија, бидејќи и во оваа книга и во претходната, прашањата што ги обработува не се само локални“.

Во изминатите денови бевте на Кипар, каде што беше промовирано грчкото издание на „Единствен матичен број“. Како поминаа двата настани, какви беа реакциите на публиката?

– Пред сè би сакала да нагласам дека преводот на грчки јазик на романот „Единствен матичен број“ го објави издавачката куќа „Вакхикон“ од Атина која претходно го објави и мојот роман „Резервен живот“. Преводот на „Единствен матичен број“ на грчки го направи Сотирис Минас во кого слободно можеме да гледаме посветен вљубеник во македонската литература, кој извонредно го научи и го знае македонскиот јазик и мошне ентузијастички се зафати со работата над преводот. На некој начин сите сметавме дека првото претставување на романот би било добро да се случи на Кипар и многу ми е мило што токму така излезе, да го претставам романот онаму каде што и се роди идејата да го напишам, и тоа пред повеќе од една деценија. На покана на Саемот на книгата во Лимасол, а со поддршка на Европската комисија, романот беше промовиран во рамките на саемот преку разговор со издавачот Несторас Пулакос и со кипарската писателка Вивиан Авраамиду Плумбис која потекнува од Вароша, од каде што потекнува и мојот фиктивен лик во романот, Никос Аврам. Со Вивиан романот го претставивме и во Никозија, во кафе-книжарницата Прозак, а и на двете претставувања публиката беше мошне внимателна и љубопитна поставувајќи прашања за многу аспекти во романот.

„Единствен матичен број“ предизвика интерес во кипарските медиуми, со оглед на тоа што се однесува и на Кипар. Очекувавте ли толкав интерес?

– Многу се радувам што не само кипарските, но и грчките медиуми, како на пример „Атенс Воис“, кој наскоро ќе објави поголем текст за романот, покажуваат интерес за „Единствен матичен број“ и за моите размислувања на повеќе теми. Особено ми значат продлабочените интервјуа во кипарскиот медиум „Дијалогос“ и во грчкиот „Букпрес“ во кои можев да зборувам и за македонската литература воопшто, не само за мојот роман, но исто така и за други важни културно-општествени теми поврзани со моето творештво. Напролет планираме промоција на романот во Солун и Атина и се надеваме дека и таму романот ќе покрене некои важни прашања за читателската публика.

Како се роди „Единствен матичен број“?

– Приказната се роди пред повеќе од една деценија, на едно патување на Кипар, кога имав можност да дознаам многу повеќе за историјата и премрежињата на островот од она што ми беше познато од претходно. Пред сè ме трогна и потресе сознанието за Вароша, за градот на духовите, останат затворен и празен од 1974 година па до денес и за тоа дека жителите, надевајќи се дека ќе се вратат во своите домови, како што им било речено, буквално заминале без ништо, оставајќи се што имале во своите домови, а најмногу своите души, и никогаш повеќе не можеле да се вратат, дури ни да земат делче од она што го оставиле. Цели 50 години прекрасната приморска населба Вароша, позната по своите престижни летувалишта, неповратно пропаѓа, куќите, хотелите, зградите, училиштата, продавниците итн. се тотално пропаднати руини, кои со свои очи ги видов при неодамнешната посета на Кипар по повод претставувањето на грчкиот превод на романот. Само натписите и имињата на улиците останале како недопрени од времето, неми сведоци на една никогаш незавршена трагедија. Беше тешко и необично да се чекори низ Вароша и да се гледа она што останало од животот пред педесет години зад жици и огради, дури и две метални коњчиња – играчки, кои, да знаат да зборуваат, би раскажале многу нешта за нехуманата, апсурдна, неразбирлива судбина на Вароша. Сепак, кога ми се роди идејата да напишам роман поврзан со Кипар, ми требаше долго време за да најдам вистински клуч за приказната, не сакав тоа да биде само кипарска приказна, па затоа ја сместив во македонски контекст, донесувајќи го Никос во Скопје и пишувајќи од перспектива на неговата ќерка Катерина која трага по идентитетот на својот молчалив и отуѓен татко кој и покрај тоа што има единствен матичен број, речиси не постои и единствено од се сака „да фати пустелија“, но и по сопствениот идентитет.

Грчкото издание пред околу еден месец излезе од печат, а ова е втора ваша книга преведена на грчки јазик. Како започна соработката со издавачката куќа „Вакхикон“ и колку лично за Вас е важно ова присуство во Грција?

– На Саемот на книгата во Солун, во јуни, кога го промовиравме грчкото издание на „Резервен живот“ истакнав дека тоа е мој прв книжевен настап во Грција. Тоа ќе беше разбирливо да сум млада авторка која тукушто го започнува својот книжевен пат, но мојот книжевен пат е прилично долг и опфаќа многу меридијани и јазици, а грчкиот и Грција останаа надвор од видокругот на мојата литература. И не само на мојата, македонската литература воопшто одвај да постои на грчки. Јасно е дека не делеа политички проблеми, и дека политиката, за жал, беше посилна од гласот на културата и литературата. Предрасудите што политиката ги сееше и во Грција и во Македонија ги затворија вратите на уметничките размени и како да немаше интерес тоа да се смени. Секако, постоеја исклучоци, и токму затоа многу ми значи што издавачката куќа „Вакхикон“ изрази желба да го објави „Резервен живот“ на грчки, а подоцна и „Единствен матичен број“. „Резервен живот“ беше преведен од англиски затоа што не можевме да најдеме соодветен преведувач од македонски, но „Единствен матичен број“ за среќа најде вистински преведувач во личноста на Сотирис Минас кој со голема посветеност се зафати со преводот на грчки.

Речиси на прсти се бројат македонските книги преведени на грчки јазик. Која, според Вас е причината зошто немаме поголема соработка во оваа област? Не постои интерес или пак можеби не се познаваме доволно?

– Најголемата причина е политичката, секако. Нам цел еден народ ни беше лут што се викаме Македонија, а и ние му бевме лути на цел еден народ што не ни дозволува да се викаме Македонија. Лутината е како студена војна, не подразбира соработка и позитивно љубопитство за другиот. Игнорирањето стана културна дипломатија со повремени проблесоци на надеж, како на пр. кога на Струшките вечери учествуваа поети од Грција, или кога во Грција ќе излезеше некоја книга од македонски автор. По потпишувањето на Преспанскиот договор како сите одеднаш да сфатија дека нашите култури треба, а и требало да се запознаваат и отвораат една кон друга, дека премногу време сме изгубиле и дека треба барем малку да надокнадиме за меѓусебната игнорантност и тишина. Мислам дека во 2016 година грчкото списание „Енекен“ објави превод на поезија и проза на грчки јазик од Влада Урошевиќ. Во 2019 година списанието за поезија „Тефлон“ од Атина, ми понуди да објави моја поезија на грчки јазик. Уредникот, Џазра Калед, Палестинец кој живее во Грција, не беше оптоварен со грчко-македонските односи, па на мојата поезија и одвои голем простор во списанието. Истата година издавачката куќа „Антиподес“ објави антологија на современата македонска поезија, а подоцна списанието „Тефлон“ објави мој избор од најмладата македонска поезија со подолг вовед за најмладата македонска книжевна генерација. Во издание на грчката издавачка куќа „Литератус“ во 2020 година излезе „Антологијата на балканското расказно творештво“ во која се поместени осум македонски раскажувач/ки. Истата година грчкото списание „Карта“ објави портрет на Блаже Конески со препеви на повеќе негови песни. Потоа следуваше објавувањето на расказите на Румена Бужаровска на грчки во превод на Александра Јоаниду, кои доживеаја голем успех кај грчката публика. Во меѓувреме пред грчката публика се претставија и автори како Томислав Османли, Кица Колбе и други, а и книги од грчки автори и авторки, како и антологии на грчката книжевност излегоа на македонски, така што полека се пополнува празнината во која сожителствуваа нашите литератури.

Сметате дека треба да се интензивира оваа (двонасочна) соработка, да има повеќе грчки книги преведени на македонски и повеќе македонски преведени на грчки?

– Тоа би требало да биде национална културна стратегија, и требаше да се покрене веднаш по потпишувањето на Преспанскиот договор. Но, македонската политика и култура најчесто се меѓу себе прекршени огледала, па се остана на индивидуални предлози и проекти. За среќа, индивидуалните проекти неретко повлекуваат поголем интерес за севкупната книжевна сцена, па мислам дека денес, а во иднина уште повеќе, пред сè младите автори и авторки ќе можат подобро да соработуваат и да не се оптоваруваат со наративите на историјата и на политиката што и двете земји им ги наметнаа на своите државјани на толку моќен начин, и секако преку популистички грешки, што на сите ни е потребно време да создадеме безбеден простор за културна размена.

Како би ги карактеризирале македонско-грчките книжевни односи?

– Сè подобри, односно – конечно постоечки. Тоа е и најважно, да постојат, а штом постојат можат да се развиваат, надградуваат, шират.

Кои се вашите планови во иднина? Како во однос на домашното, така и на меѓународното претставување?

– Тукушто во издание на Издавачкиот центар ТРИ излезе мојот најнов роман „Тринаесеттиот“, прв роман и за млади, не само за возрасни читатели. Многу сум возбудена каква ќе биде рецепцијата на оваа современа бајка во која ги испреплетов традицијата и модерноста на денешното време и при тоа и сама се забавував, а се надевам дека ќе се забавуваат и моите читателки и читатели, деца и родители, млади и стари. Но бидејќи никогаш не пишувам од и поради забава, и во овој роман отворам прашања што мене ми се чинат суштински, а се однесуваат на светот во кој живееме, на прашањата за емпатијата, миграциите, идентитетот, феминизмот, родовата флуидност, семејното насилство, работната сила итн. Во оваа книга комуницирам непосредно со читателот/читателката што е исклучок во литературата воопшто. Затоа сум љубопитна како ќе се доживее „Тринаесеттиот“. Во меѓувреме истражувам, подзапишувам и осмислувам каква да биде мојата наредна книга, со работен наслов „Архива на телото“ во која ги складирам на книжевен начин моите автопоетички и автофикциски размислувања, инспирации и согледувања на телото, и како тело и како Тело. Инаку, се радувам на преводите на „Единствен матичен број“ кои постепено се зголемуваат, како и на останатите мои книги, а секој нов превод отвора и нови врати за гостувања, претставувања и средби со читателската публика.