Рами и Басам

Рами Елханан е Израелец. Басам Арамин е Палестинец. 14-годишната ќерка на Рами, Смадар, беше убиена во самоубиствен бомбашки напад на Хамас во 1997 година пред трговски центар. Купувала училишен прибор со своите пријатели. Десет години подоцна, израелски војник ја застрела 10-годишната ќерка на Басам, Абир, во главата со гумен куршум. На враќање од училиште, таа застанала да купи бонбони и била застрелана од израелски војници додека отворале оган врз група палестински тинејџери кои фрлале камења кон нив. Абир не била меѓу нив.

Несреќните татковци се сретнаа во „Кругот на родителите“, организација која ги обединува родителите на децата убиени во израелско-палестинскиот конфликт. Организацијата е основана во 1995 година од Исак Франкентал, чиј син Арик бил киднапиран и убиен од терористи поврзани со Хамас. Организацијата е составена од осумстотини палестински и израелски семејства. Тие бараат крај на војната, враќање на сите во своите домови, крај на окупацијата на палестинските територии и усвојување на политичко решение што ќе ја гарантира слободата и безбедноста на двата народа.

Басам и  Рами одат низ светот и зборуваат за мир, заедништво, почит, сочувство и солидарност. Не ја кажуваат ниту израелската ниту палестинската вистина. Тие зборуваат за болката на родителите кои ги загубиле своите деца и животната сила што ја пронашле во заедничкото страдање и во споделувањето со другите во служба на мирот. Имав можност да ги видам и слушнам по втор пат во Прага.

„Овој палестински терорист до мене е мој брат, мој најдобар пријател, моја светлина во темнината“, ја започна својата презентација Рами со зборови и став што ја ублажија тензијата и непријатноста што луѓето ја чувствуваат пред оние обележани со огромно страдање.

Тие биле непријатели во младоста. Рами бил во израелската армија, учесник во неколку војни, вистински израелски патриот, а Басам бил осуден на седум години затвор како тинејџер за фрлање граната врз израелски тенк.

„Додека бев во затвор, сакав да се забавувам гледајќи филмови

за Холокаустот, за кој не верував дека се случил. За нас тоа беше голема лага. Иако не верував во Холокаустот, гледањето таков филм беше еден вид одмазда за мене. Сакав да видам како некој ги мачи и убива, но наместо тоа почнав да плачам. Сфатив дека тоа се невини луѓе, луѓе како нас. Дваесет и пет години подоцна, кога магистрирав на тема Холокауст, го проучував Холокаустот за да ги разберам другите, да го разберам стравот присутен кај Евреите“, вели Басам и ја нагласува моќта на знаењето: „Полесно го избираме незнаењето, бидејќи незнаењето ни кажува дека сме подобри, дека нашата историја е подобра, дека нашата религија е единствената точна, нашиот јазик, дури и дека нашето кафе е подобро.“

Од лут и очаен човек кој, откако ја изгубил ќерка си, почувствувал само желба да им се одмазди на Палестинците, Рами пронашол нова смисла во животот благодарение на организацијата „Круг на родители“. Кога тие му пристапиле на првата средба, родители кои ги загубиле своите деца во израелско-палестинското насилство како него, кога се ракувале, го прегрнале и плачеле со него, тоа беше прв пат кога тој ги погледна Палестинците како човечки суштества.

„Оттогаш, решив да одам каде што е можно, да им кажам на сите што сакаат и што не сакаат да слушаат дека не сме осудени на ова, на континуиран циклус на насилство, дека можеме да го скршиме и дека најдобриот можен начин да го направиме тоа е да разговараме. Верувам дека секој од нас може да научи да го слуша другиот и неговите страдања, тоа е единствениот пат до помирување и конечно мир. Пред нашите два народа е огромен ѕид од омраза и страв. Правиме пукнатини во ѕидот, и по секоја нова пукнатина, влегува сè повеќе светлина, сè до тој момент додека ѕидот не се сруши и светлината не преовлада.

Имаме огромен сојузник, а тоа е болката. Моќта на болката е огромна, таа има карактеристики на нуклеарна енергија, а со неа можете или да уништите или да изградите – Надеж. Затоа одиме од училиште до училиште, разговарајќи и со израелски и со палестински деца. Нашата болка е иста, нашата крв е иста боја, нашите солзи се исти. Ако двајцата од нас што плативме највисока цена можеме да се наречеме браќа, тогаш можат и сите други.“

Насилството не е пат, бидејќи насилството раѓа уште повеќе насилство, неуморно им повторуваат Басам и Рами на оние што доаѓаат да ги слушаат. Во Чешка, речиси ниеден политички претставник не сака да ги чуе, а камоли да ги прими како гости. Чешката политичка елита цврсто го брани режимот на Бенјамин Нетанјаху, толку многу што некои аналитичари и активисти за човекови права ги сметаат за соучесници во злосторството.

Додека директно го следиме колапсот на човештвото во Газа, додека децата гладуваат, а цивилите масовно се убиваат, чешкиот парламент два дена по ред одржува настани со кои директно се поддржуваат кршењата на меѓународното право од страна на Израел. Сенатот дебатираше за преместување на чешката амбасада од Тел Авив во Ерусалим, а Претставничкиот дом ја прослави годишнината од окупацијата на Источен Ерусалим. Сето ова во време кога Европската унија одобри ревизија на договорот за асоцијација со Израел и кога другите земји од ЕУ дискутираат дали и како да го санкционираат Израел.

Александар Вондра, поранешен дисидент, соработник на Хавел, потписник на Повелбата 77, поранешен министер за надворешни работи и одбрана, актуелен

Европратеникот и член на владејачката десничарска партија ОДС, е еден од најжестоките поддржувачи на израелскиот режим. Тој изјави во парламентот: „Ние сме пријатели на Израел, стоиме рамо до рамо во овие тешки времиња.

И другите имаат неурамнотежени политики, но кон другата страна. Но, ние имаме традиција тука и би било најголема грешка да ја промениме. Од маркетиншка гледна точка, тоа би било како Кока-Кола одеднаш да одлучи дека од утре ќе ја смени амбалажата во зелени лименки.“

Пред овие два настани, во Домот на пратеници на Чешкиот парламент се одржа конференција за легитимирање на политиката на Израел за населување. На настанот присуствуваа чешки парламентарци, претставници на бизнисот и академици од Чешка и Израел. Израелската страна беше претставена од раководството на универзитет на Западниот Брег кој не е признат од ЕУ, па дури ни од дел од израелската академска заедница. Поради голем јавен притисок, ректорот на Универзитетот Чарлс го откажа своето планирано присуство.

Иако мнозинството и традиционално е наклонето кон Израел, чешката јавност неодамна беше шокирана од новинарот на чешката телевизија од Израел, Давид Борек, кој рече дека Израел е во тешка позиција затоа што „светските медиуми се полни со снимки од Газа, за кои не велам дека се некаков вид заговор, туку едноставно се фотогенични. Тие ги допираат срцата и душите на луѓето низ целиот свет, додека израелските тенкови не ги допираат луѓето“.

Тој го спореди израелско-палестинскиот конфликт со Виетнамската војна, бидејќи тоа е глобално значаен конфликт „со закоравен непријател кој го презира човечкиот живот, вклучително и своите сонародници“. Тој нагласи дека таков конфликт не може да се води „на половина гас“, но дека не може ниту „да се турка до полн гас“, бидејќи противникот постојано ќе работи со снимки од страдањето на цивилите, а не со снимки од машинеријата на Студената војна.

Меѓу чешките високи политичари, само претседателот Петр Павел го скрши ѕидот на тишината. Тој им рече на новинарите дека хуманитарната ситуација во Газа станува неодржлива и бара итно решение, и дека Чешка треба да се спротивстави на таквите политики и да ја оддели својата општа поддршка за Израел од поддршката за владата на Бенјамин Нетанјаху.

Објаснувајќи го оправдувањето на драстичните мерки против цивилите јавно, чешкиот социолог Даниел Прокоп ја нагласува важноста на дехуманизацијата – создавање на верување дека Палестинците не се невини цивили. Тој ги нарекува животни и повторува дека повеќето Палестинци го поддржуваат Хамас. Ова го олеснува прифаќањето на наративот дека таму нема невини. „Но, тоа потоа нè води до блокирање на хуманитарната помош, вклучително и исхраната за доенчиња“, истакнува Прокоп.

Единствениот глас на разумот за време на дебатата во чешкиот Сенат беше независниот сенатор Павел Фишер, претседател на Сенатскиот комитет за надворешни работи, одбрана и безбедност, кој изјави дека наместо да дебатира за преместување на амбасадата, чешкиот парламент треба да се занимава со апокалипсата во Газа и продолжувањето на населувањето на окупираните палестински територии. Фишер беше и единствениот чешки политичар кој ги прими Басам Арамино и Рами Елханан.

Приказната за Басам и Рами го инспирираше Колум Мекан, ирски писател кој живее во Америка, да го напише романот Апеирогон – заплет од поврзани приказни, низ векови и континенти, како приказните од „Илјада и една ноќ“. „Апеирогон“ е приказна за човештвото, љубовта и најмногу од сè, надежта.

Претходната година присуствував на литературна вечер каде што беше претставено чешкото издание на оваа книга, во присуство на авторот и двајцата протагонисти. Тоа беше прв пат да ги видам и слушнам Басам и Рами. Долго време не сум бил толку трогнат и импресиониран од нешто. Надреално искуство во соодветен простор, во воздушниот брод „Гуливер“ во галеријата Прага Докс. Се најдовме помеѓу небото и земјата, животот и литературата, каде што раскажувањето приказни е единствената вистина. И кога нешто витално се споделува со другите, тогаш и двајцата плачеме и се смееме.

Мислев дека има надеж сè додека постојат Басам и Рами, а ги има многу, но не слушаат за нив пенливите фанатици од двете страни. Но, целата човечност, убавина и надеж, сè што тие тројца исклучителни луѓе ни го дадоа таа вечер, замрзна три недели подоцна со грозоморниот злостор на Хамас на 7 октомври 2023 година и злосторствата на израелската армија потоа.

Вечерта пред втората средба со Басам и Рами, која ја организираше организацијата „Pričajmo o tome“, го гледав филмот „No other land“ (Ниту една друга земја), добитник на Оскар. Главните протагонисти и режисери на филмот, Палестинецот Базел Адра и Израелецот Јувал Абрахам, личат на Басам и Рами. Но, по гледањето на таков филм, многу е тешко да се надеваме на мирно и праведно решение. Неколкумина од нас од публиката ги прашавме од каде ја црпат својата сила и верба дека има надеж, особено во контекст на сегашната ситуација.

Рами одговори дека на краток рок е песимист поради радикализацијата на израелското општество, но дека е доволно да се погледне во историјата и да се сетиме на вековните конфликти меѓу другите народи, Французите, Германците, Англичаните, апартхејдот и падот на Берлинскиот ѕид. „Еден ден, кога цената на неживеењето во мир ќе биде поголема од цената на мирот, двете страни ќе се вратат на преговарачката маса. Човек не може да живее без надеж.“

Басам потсети дека нацистите убиле шест милиони Евреи, а по четири години почнале да преговараат со Германците и подоцна воспоставиле дипломатски односи. Тој зборуваше за неопходноста од процесот на помирување по воспоставувањето мир. „Мора да разговараме едни со други, во спротивно насилството нема да престане. Тоа е прашање на човештвото. Да најдам почит кон другите и да знам дека другите ме почитуваат е она што најмногу му треба на човекот. Ниеден од нашите народи нема да исчезне и без разлика колку сакаме да се истребиме едни со други, мора да престанеме да се убиваме едни со други и да постигнеме мир и праведно решение. Израелците мора да препознаат дека Палестинците имаат право на самоопределување, дека имаат право на сопствена држава на сопствена земја. Во спротивно, можеме да продолжиме вака засекогаш и да бидеме жртви на американската, иранската, европската политика.“

И двајцата велат дека не им требаме како произраелски и пропалестински навивачи, дека воопшто нема да им помогнеме, но нè повикуваат да се залагаме за мир и да бидеме против неправдата, против сегашната ситуација во која едната нација доминира над другата. Рами нагласува дека Израелците мора да се ослободат од менталитетот на жртвата, живеењето во минатото и чувството на супериорност.

„Ние сме болно општество. Страдаме од болест која има два симптома. Едниот е менталитетот на жртва. На грб носиме три илјади години стар белег на жртва и никогаш не го забораваме тоа и не дозволуваме другите да бидат жртви. Ги праќаме нашите деца во Аушвиц на 16 години, тие се враќаат со знаме на кое пишува „никогаш повеќе“, а потоа на 18 години тоа дете на контролниот пункт мора да донесе одлука кога некој човек ќе им се приближи, дали е терорист или само нечиј дедо. Тоа е нечовечко, неподносливо е… Втората работа е чувството на супериорност. Мора да ги почитуваме другите на ист начин како што сакаме тие да нè почитуваат. Тоа е единственото решение. Кога ќе воспоставиме мир, дали ќе имаме две држави, федерација, конфедерација, тоа се само технички детали… Јас сум горд Евреин, ја почитувам традицијата и историјата на мојот народ. Но, репресијата, понижувањето и окупацијата на милиони луѓе без никакви демократски права, тоа не е еврејско. Точка. Нема спор околу тоа. Да се биде против тоа не е антисемитизам.“

Една авганистанска поговорка вели дека не можеш да ја измиеш својата крв со туѓа крв. Додека од удобни и безбедни фотелји на Фејсбук избираме страни и навиваме како на спортски настани, ги мавтаме своите знамиња, анализираме кој е полуд и покрволочен, кој е во право, кој не е во право, доволно е да се помисли на Басам и Рами и да се избере човештвото.

Извор: pescanik.net

Превод: Мила Макаровска