Дали со векови ја губиме поентата на една од најпознатите скулптури во светот?

Секоја помисла за старозаветниот цар Давид е осудена на судир со мермерното петметарско ремек-дело на Микеланџело. Иако скулптурата, создадена помеѓу 1501 и 1504 година, стана едно од најпознатите уметнички дела во светот, симболот на Фирентинската Република не би бил возможен без претходната скулптура на Донатело на истата тема, која останува една од најубавите, најенигматични и најрадикални скулптури некогаш направени.

Направен некаде помеѓу 1430-тите и 1450-тите, бронзениот Давид на Донатело претставува серија од „први потези“ во историјата на уметноста.

Таа е првата бронзена гола машка скулптура и првата самостојно стоечка статуа – не е поддржана или прицврстена на потпората – уште од антиката. Во времето кога Донатело ја изработил скулптурата, ликот на Давид го претставувал начинот на кој Фиренца се гледала себеси: мала град-држава без војвода, позната по трговијата и со историја на одбрана од помоќните непријатели.

Но, додека приказната за Давид и Голијат станува популарен мотив во фирентинската уметност, кај оваа конкретна верзија има една субверзивна, квир позадина.

Кога се борел со Голијат се уште бил млад овчар. Недораснатоста на Давид се сугерира преку неговата пред-пубертетска фигура. Голото, освен шлемот, само со сандали и штитници за потколениците, андрогиното тело на Давид е мазно и без изразена мускулатура. Тежината ја префрла на едната нога во природно contrapposto – наместо, во очекувано, идеализирана, херојска поза. Со раката потпрена на провокативно издадениот колк додека триумфално ја гази главата на филистејскиот освојувач.

Кога се гледа одзади, скоро е невозможно да се каже на кој пол му припаѓа. Неговата коса е долга и раскошна, а судејќи според трагите на позлата, првично била претставена како златна. Во едната рака го држи каменот, во другата преголемиот меч на непријателот.

Донато ди Николо ди Бето Барди, познат едноставно како Донатело, направи револуција во уметноста во Фиренца за време на раната ренесанса. Неговите пионерски скулптури помогнаа да се трансформира перцепцијата за медиумот од средновековен занает во израз на индивидуална генијалност.

Во Живот на уметниците, Џорџо Васари, таткото на историјата на уметноста, раскажува приказна за уметникот, сличен на Пигмалион, кој ги молел неговите живописни скулптури да му одговорат. За Васари Донатело бил уметник најповрзан со класичните вредности, кој ја вратил уметноста на скулптурата во античките грчко-римски стандарди.

Давид на Донатело претставува комбинација на класични и хуманистички концепти усогласени со христијанската иконографија. Приказната за Давид и Голијат го прикажува и хуманистичкото верување дека волјата може да триумфира над силата, како и христијанското убедување дека верата во Бог може да ја надмине секоја препрека – низ примерот на ова слабо момче кое стои како победник над неговиот далеку посилен непријател. Убавината на Давид ги претставува и античките идеали оживеани во ренесансата: вредноста на физичкото совршенство како доблест и прославувањето на сексуалните односи меѓу мажите и убавите момчиња. Донатело ги моделирал главите на многу свои скулптури на основа на римските бисти, а историчарите на уметност генерално веруваат дека ликот Давид се базирал на Антиној, љубовникот на императорот Адријан.

Анализирајќи ја скулптурата денес, се добива впечаток дека постои врска надвор од насилството помеѓу победникот и поразениот. Сугестивната природа на скулптурата навестува дека Давид можеби го победил Голијат преку заведување. (Навистина, подоцнежната скулптура на Донатело од израелската хероина Јудита со главата на Холоферн често се споредува со овој Давид.)

Едно од крилјата на шлемот на Голијат се чини како да се искачува по ногата на Давид, сензуално милувајќи го неговото бедро. Покрај тоа што овој украс бил корисен и за да сокрие евентуално техничко потпирање на скултурата, сепак, на првичниот постапент, во дворот на Палацо Векио на Медичи, пердувот го води погледот на надљудувачите кон задниот дел на скултурата. Интересно, на шлемот на Голијат, има мал рејлеф на мали ангели кои влечат кочија во која се вози друг амор, илустрација на „Триумфот на љубовта“.

Дали публиката од раната ренесанса била на сличен начин заведена од Давид? Не е јасно како јавноста реагирала на делото. Во 1504 година, Франческо ди Лоренцо Филарете, поет и гласник на власта на Фиренца, советувал поновиот Давид на Микеланџело да го замени тој на Донатело во Палацо Векио, а вториот да биде преместен на друго место.

Скулптурата на Донатело, рекој тој, е „несовршена“: Неговата нога од позади се чинела „schiocha“ – што значи глупава или непријатна. Во поезијата тој термин во тоа време бил и разговорен израз за машки љубовник или предмет на страст.

Филарет имплицирал дека јавноста можеби би сметала дека е несоодветно библискиот крал да биде прикажан на таков сексуализиран начин, иако многу дискутираната љубов меѓу Давид и синот на Саул, Џонатан, е една од најблиските врски помеѓу двајца мажи во библијата. Можеби овој аспект од приказната на Давид влијаел врз Донатело; или можеби, таа едноставно му се допаднала на уметникот.

Историчарот на уметност Х.В. Јансон во 1957 првпат изјавил дека самиот уметник бил хомосексуалец (или барем се шушкало дека бил) и дека личната биографија на Донатело го поттикнала неговиот хомоеротичен приказ на Давид. Јансон цитираше приказни за уметникот кои беа собрани и објавени анонимно во озборувана книга од 1548 година за фирентинскиот круг на Козимо де Медичи – големиот покровител и пријател на уметникот и (веројатнo) нарачател на Давид. Според анегдотите во книгата, Донатело бил познат по тоа што лесно се вљубувал во машките модели и чираци, бесен ги бркал низ Италија ако го оставеле. Алузијата на Јансон за хомосексуалноста на Донатело и неговиот предлог дека идентитетот на уметникот можеби имал удел во ова ремек-дело.

Фиренца имала репутација на прифаќање на хомосексуалноста до таа мера што Французите го нарекле геј сексот „фирентински порок“, а во Германија, флоренцер бил сленг за хомосексуалец. Сепак, на истополовите односи од страна на властите се гледало строго; записите покажуваат дека огромен дел од мажите во градот биле обвинети или осудени за кривично дело содомија (вклучувајќи го и Леонардо да Винчи, кој кога бил обвинет работел како чирак во Фиренца).

Конзервативните монаси се спротивставиле на отвореност на фирентинците, наводно од морални и религиозни причини, но всушност загрижени дека растечкиот тренд на хомосексуални односи меѓу неженети мажи ќе доведе до пад на населението. Неодамнешните студии исто така открија дека политичарите од тоа време се обидувале да се борат против ова отворајќи бордели за да ги „намамат“ младите мажи повторно во рацете на жените. Сепак, односите меѓу мажите останале општо прифатени, особено во уметничките кругови на градот.

Кога се гледа во овој контекст, се чини веројатно дека Давид на Донатело може да ја симболизира моќта на градот-држава и отворено да ја слави квир културата на Фиренца. Академикот Мајкл Рок дури сугерирал дека капата на Дејвид можеби била индиректна референца за „играта со капа“, трик за заведување кога мажи од Фиренца ги земале капите на момчиња кои им се допаѓале, одбивајќи да им ги вратат сè додека тие не прифателе некаква форма на контакт или однос со нив.

Давид од Донатело ги инспирирал уметниците да се обидат на прават варијанти на истиот мотив.

Давид на Андреа дел Верокио (1473–75), исто така нарачан од семејството Медичи, се чини дека е скоро корекција на Донатело. Верзијата на Верокио е исто така, тенко, идеализирано момче, но поспособна, облечена во малку попрактичен оклоп.

Масивниот Давид на Микеланџело, напротив, го покажува јунакот како маж, а не како момче, непосредно пред битката.

Совршено мускулест, овој Давид изгледа како целиот свој живот да се спремал за овој момент. Подоцна, Џовани Лоренцо Бернини, меѓу 1623–24 година, го прикажал херојот на дело; тој го извртува своето голо тело, фатено во моментот кога ја влече прачката за да го откачи каменот што ќе го собори Голијат.

Бернини ја моделирал гримасата на Давид, според сопствениот искривен лик во огледало.

Сите овие претстави на Давид прикажуваат силни, одлучни, детерминирани ликови подготвени за задачата што ја извршуваат или задоволни по победата.

Но, ремек-делото на Донатело, поседува уште една одлика. Никој од подоцнежните Давид-и се чини дека не ја забележува и не се грижи за тоа колку е убав (дури и ако, како тој на Микеланџело, е јасно извајан да биде парадигма за идеален маж). Статуата на Донатело покажува самосвест за својата убавина.
Исто како што Васари ја согледал желбата на Донатело неговите натуралистички скулптури да оживеат, уметникот го создал ова дело со изразена цел да биде убаво, да одговори на неговата страст, како и на таа на гледачот. Ова двосмислено ремек-дело во минатото се чинеше дека поставува прашања чии одговори се изгубени за историјата.

Можеби дури сега можеме да го доживееме Давид во целата негова комплексност.

Џонатан МекАлон

Извор: Артси
Превод: Лени Фрчкоска