Одеднаш се разгоре“: Протести низ Србија против ископувањето литиум

„Тоа е најмалку што можам да направам како поединец – да го изразам мојот став против Рио Тинто, рудникот и ископувањето на литиум“.

Вака Снежана Јуришиќ од Богатиќ, гратче во Мачва во западна Србија, ја започнува приказната за Радио Слободна Европа.

Таа во Богатиќ на 27 јули учествуваше на протест против рудникот за литиум на мултинационалната компанија Рио Тинто, кој според плановите би бил оддалечен околу 50 километри од нивната општина.

Додека државата со своите одлуки во последните недели го оживува проектот Рио Тинто во долината на реката Јадар, низ градовите низ Србија се организираат серија еколошки протести.

Се плашам од отворањето на тој рудник, од начинот на кој ќе се експлоатира литиумот“, додава Снежана Јуришиќ.

Дел од стручната јавност и еколошките здруженија со години укажуваат дека ископувањето на литиум може да има негативни последици за животната средина.

Од друга страна, Рио Тинто, кој планира подземен рудник за литиум, фабрика за преработка и депонија за јаловина во Јадр, ја уверува јавноста дека проектот е безбеден.

Според последните најави на властите, предводени од Српската напредна странка, рудникот би се отворил во 2028 година доколку компанијата ги почитува еколошките прописи и ги добие потребните дозволи.

Не ја исклучуваат можноста граѓаните на референдум да го кажат зборот за ископот на литиум.

Каде се протестите?

Од Ваљево, преку Крупање, Коцељева, Ариље, до Неготин, изминативе денови се собраа стотици граѓани со порака дека „рудници нема да има“.

Покрај Аранѓеловац, Шабац и Краљево, оваа недела се планирани протести и во Љиг, Косјериќ и Младеновац.

Активистот Иван Бјелиќ за РСЕ изјави дека протестите биле „спонтани и самоорганизирани“.

„Одеднаш се се разгоре“, рече тој.

Против проектот „Јадар“ се и опозициските политички партии, но, како што се нагласува, тие не се организатори на протестни собири.

Политичкиот аналитичар Цвијетин Миливојевиќ потсетува дека Владата на Србија ја прекина изградбата на рудникот на Рио Тинто на почетокот на 2022 година, под притисок на масовните еколошки протести.

Затоа на новите собири гледа шанса да се влијае на намерите на власта во однос на експлоатацијата на литиумот.

„Протестите се повеќе или помалку спонтани. Тие немаат меѓусебна координација. Јас тоа го гледам како автохтон пристап, односно дека нема ракопис на политичките партии. Луѓето кои живеат на локации кои се потенцијални места за експлоатација имаат најмногу право да водат протести. Тие луѓе се поголема опасност за оваа власт отколку опозицијата“, додава Миливојевиќ.

Кои се мотивите за протестот?

Во Богатиќ, кој има околу 5.500 жители, на протестот против рудникот се собраа околу 1.000 луѓе.

Снежана Јуришиќ вели дека во нејзиното место, колку што памети, немало поголем протест.

„Ги видов мојот поранешен професор по историја, моите пријатели, моите соученици. Едноставно, видов дека не сум сама и дека нè има повеќе. А сега ми е полесно, тоа ми даде надеж“, додава таа.

Таа е убедена дека протестите имаат моќ да ја сменат намерата на владата да го отвори рудникот за литиум.

„Никогаш не сум била член на политичка партија, ниту имам мотив да соборам некого од власт, туку само да го стопирам проектот и да преиспитам сè“, објаснува таа.

Кои се организаторите на протестот?

Според Иван Бјелиќ, активист, информациите за протестите се шират телефонски и преку социјалните мрежи.

„Сè оди по тоа што локалните жители прават плакати, дистрибуираат покани за протести на Интернет“, додава тој.

Бјелиќ е меѓу активистите кои ги споделуваат овие објави на своите профили.

„Пред да ја споделиме поканата дека има протест во некој град, правиме проверка“, објаснува тој.

Тој посочува дека нема формални организатори на протестите, но дека нивната реализација е помогната од членови на локални еколошки здруженија или групи граѓани.

„Она што луѓето ни го кажуваат е дека на протестите им се придружуваат луѓе од политички партии, но со име и презиме, не партија или движење. Ова е граѓанска реакција и така треба да остане“, рече тој.